آموزش های مجازی

بسیاری از کشورها برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا یا همان COVID-19، روش‌های متفاوتی را پیشنهاد کرده‌اند كه یکی از مهم‌ترین آن‌ها ارائه آموزش‌های مجازی می‌باشد. با توجه به این تغییر ناگهانی و غیرمعمول در ارائه آموزش‌ها از حضوری به مجازی، در این مقاله “تأثیر ویروس کرونا در نظام تعلیم و تربیت” را بررسی می‌کنیم. در راستای این هدف می‌خواهیم در مورد چگونگی سازگاری مدارس با یادگیری از راه دور و تأثیر این اتفاقات بر آموزش بحث کنیم.

بحران کرونا و آموزش های مجازی

ویروس‌ کرونا عضوی از خانواده‌ی ویروس‌هاست که از سرماخوردگی گرفته تا سندرم تنفسی حاد شدید (SARS) را شامل می‌شود. ویروس کرونا، که کوئید 19 هم نام دارد و اولین بار در دسامبر سال 2019 در ووهان چین کشف شد.

کرونا پس از شیوع در چین، در زمان کوتاهی تقریباً همه‌ی کشورهای جهان را فرا گرفت. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، تاکنون مرگ و میر بر اثر کرونا از مرز 900 هزار نفر هم گذشته است.

با وقوع پاندمیCOVID-19، دنیا با بهت‌زدگی مواجه شد و در حال حاضر  کشورهای مختلف با مشکلات زیادی، از جمله بحث ارائه آموزش‌های مجازی دست و پنجه نرم می‌کنند. كه بر اساس یکی از گزارش‌های سازمان ملل تعدادی از کشورها در مواجه با این ویروس به‌طور کامل آموزش‌شان را تعطیل کردند.

 این بیماری همه‌گیر به گونه‌ای در نظام‌های آموزشی جهان اختلال ایجاد کرد، که تقریباً 1.6 میلیارد یادگیرنده را در بیش از 190 کشور و تمام قاره‌ها تحت تأثیر خود قرار داد.

با تعطیلی مدارس و سایر فضاهای یادگیری، فرایند یادگیری 94 درصد از جمعیت دانش‌آموزان جهان متوقف شده است. كه این آمار در کشورهای با درآمد کم و متوسط تا 99 درصد می‌باشد.

تقسیم بندی نظام‌های تعلیم و تربیت در مواجه با ویروس کرونا

در مواجه با کرونا می‌توان کشورها را به سه دسته تقسیم کرد:

•  دسته اول کشورهایی هستند که نه بستر لازم برای ارائه آموزش‌های مجازی داشتند و نه آمادگی لازم برای ایجاد بسترها. این کشورها به ناچار آموزش را تعطیل کردند؛
•  دسته دوم کشورهایی هستند که بسترهای لازم برای ارائه آموزش‌های مجازی را داشتند اما برای بهره‌مندی از این بسترها آمادگی نداشتند و همین سبب شد كه فعالیت‌های آموزشی را با تاخیر آغاز کنند؛
•  دسته سوم کشورهایی هستند که هم بسترهای لازم برای ارائه آموزش‌های از راه دور داشتند و هم آمادگی برای انطباق با شرایط بحرانی. این دسته قبل از وقوع بحران کرونا از رویکرد تلفیقی برای ارائه آموزش‌های مجازی استفاده می‌کردند.

دسته سوم معمولاً کشورهایی هستند که جمعیت کمتری دارند. مثلاً جمعیت اروگوئه سه و نیم میلیون نفر است. هشتاد درصد از دانش‌آموزان در اروگوئه کسانی هستند که در مدارس دولتی تحصیل می‌کنند و دولت از سال 2007 شروع به توسعه زیرساخت‌ها برای تمامی مدارس دولتی اروگوئه نموده است. تمام دانش آموزان به لپ‌تاپ، آی‌پد یا تبلت دسترسی دارند و برای مدارس نیز سیستم مدیریت یادگیری طراحی شده است.

رویکرد تلفیقی در تعلیم و تربیت

ظهور فناوری‌های نوین، رویکرد مستقل آموزش را دستخوش تغییر کرده و تمایل بیشتری به ارائه آموزش‌ها به صورت تلفیقی وجود دارد. این رویکرد در نظام آموزشی بسیاری از کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار می‌گیرد. همان‌طور كه در بخش قبلی گفته شد این کشورها در مواجه با پاندمی کرونا هم آمادگی بیشتری داشتند و ارائه آموزش‌ها متوقف نشد.

در رویکرد تلفیقی، برای ارائه آموزش‌ها از ترکیبی از وسایل و تجهیزات الکترونیکی و روش‌های یادگیرنده محور و معلم محور استفاده می‌شود. یا به عبارتی دیگر، در این رویکرد تکنولوژی‌های آموزشی با آموزش‌های چهره‌به‌چهره ترکیب می‌شوند.

فناوری‌های نوین در خدمت نظام تعلیم و تربیت

تحول در نظام تعلیم و تربیت از سال‌ها پیش آغاز شد و بحران کرونا هم باعث تسریع این حرکت و برداشتن گامی دیگر جهت رسیدن به پارادایم برتر شده است. وقوع این بحران سبب بهره‌گیری هر چه بیشتر از فناوری‌های نوین و ارتقاء مهارت‌های استفاده از آنها شد.

بهره‌مندی هوشمندانه از فناوری‌های نوین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی مبتنی بر نظام معیار اسلامی یکی از راهبردهای کلان مطرح‌شده در سند تحول است. درعین‌حال فضای مجازی و ساختارها و ابزارهای این حوزه علاوه بر نقش‌آفرینی در آموزش، بستری بسیار تاثیرگذار در زمینه فرهنگ‌سازی و تربیت است که بی‌توجهی به آن عواقب جبران‌ناپذیری به همراه دارد. بعلاوه با تغییر سطح و مدل تعاملات و برخوردهای دانش‌‌آموز در مدرسه مجازی نیازمند بررسی نتایج حاصل از این اتفاق و توجه به تهدیدها و فرصت‌های مرتبط با آن است. كه در ادامه به تعدادی از این موارد اشاره می‌شود.

آنچه در آموزش های مجازی باید مورد توجه قرار گیرد:

• اگر هم‌زمان با ترویج استفاده از آموزش مجازی، بالا بردن سواد رسانه‌ای و آگاهی‌ بخشی و فرهنگ‌سازی متناسب شناخت این فضا در اختیار کاربران قرار نگیرد با آسیب‌های فرهنگی و تربیتی مواجه خواهند شد.
• انحصار در استفاده از بسترهای مجازی در بلندمدت می‌تواند سبب ایجاد روحیه فردگرایی و انزوای اجتماعی شود.
• اگر به فرصت‌ها و تهدیدهای فرهنگ‌سازی نرم و غیر مستقیمی که ساختار و معماری ابزارهای مبتنی بر بستر فضای مجازی می‌تواند ایجاد کند توجه نشود می‌تواند موجب آسیب‌های تربیتی برای کاربران شود.
• در اختیار گذاشتن ابزارهای استفاده از فضای مجازی برای دانش آموزان بدون داشتن یک طراحی جامع، با توجه به امکان دسترسی به محتواهای نامناسب و مخرب و امکان دسترسی به بسترهای شکل‌گیری روابط مجازی مبتنی بر هویت‌های نامعلوم مثل شبکه‌های اجتماعی و برخی از بازی‌های برخط می‌تواند برای دانش آموزان آسیب‌‌زا باشد.
• در اختیار گذاشتن ابزارهای استفاده از فضای مجازی برای دانش آموزان با توجه به عدم قدرت کنترل دانش‌آموز بر خود، مخصوصاً در سنین پایین‌تر، در مواجهه با مدیریت استفاده از این فضای نامحدود از جذابیت‌ها و محتواها، هرچند که خود محتواها مخرب نباشد، می‌تواند در بلندمدت آسیب‌زا باشد.
• اگر شکل‌گیری بستری جایگزین، برای آموزش در فضای مجازی، سبب نادیده گرفتن مسئولیت‌های متولیان امر در قبال جنبه‌های مختلف تربیت دانش‌آموزان شود موجب نقص در فرآیند تعلیم و تربیت در ساحت‌های مختلف آن خواهد شد.

کارآمدی فضای مجازی

در فضای مجازی میلیون‌ها کاربر بدون توجه به مرز، زبان، جنس، فرهنگ به تعامل و تبادل اطلاعات می‌پردازند. افراد می‌توانند در این سایت‌ها، صفحه اختصاصی خودشان را بسازند و ارتباطاتشان را از طریق یک واسطه برقرار کنند. در ادامه تعدادی از مزایای استفاده از فضای مجازی را در آموزش ذکر خواهیم کرد:

• نبود محدودیت زمانی و مکانی برای یادگیری
• دسترسی سریع و کم‌هزینه به محتواهای آموزشی
• ایجاد قدرت انتخاب برای یادگیری در زمینه علایق، نیازها و استعدادها

نکات دیگری در مورد آموزش های مجازی:

علاوه بر نکاتی که در بالا عنوان شد.  ملاحضاتی نیز در زمینه استفاده از فضای مجازی وجود دارد كه باید مورد توجه قرار گیرند مانند:

• برخی از آموزش‌های فنی نیاز به حضور در کارگاه، انجام فعالیت و درگیر شدن با ابزار و آزمون‌وخطا برای یادگیری دارد که این خلأ با آموزش مجازی به‌طور کامل جبران نمی‌شود.
• اگر در طراحی یک ابزار و محیط جایگزین برای آموزش بر بستر فضای مجازی، همانند محیط حقیقی، جذابیت‌های لازم، امکانات و رابط کاربری متناسب با جنسیت و روحیات سنی دانش آموزان در نظر گرفته نشود برقراری ارتباط با آن ابزار و محیط به‌خوبی انجام نمی‌گیرد و می‌تواند بر یادگیری تأثیر منفی بگذارد.
• اگر در طراحی یک ابزار ِجایگزین برای آموزش بر بستر فضای مجازی، ملزومات آن مانند امکان انجام سنجش فراهم نباشد آگاهی از وضعیت دانش آموزان و اینکه چه‌ میزان به اهداف آموزش دست یافته‌ایم با مشکل مواجه خواهد شد.
• اگر در یک بستر آموزش مجازی، امکان تعامل میان معلم و دانش‌آموز در حین فرایند تدریس و پس از آن از جمله مشارکت در تدریس و امکان پرسش و پاسخ فراهم نباشد، نیازهای طبیعی فرایند یاددهی-یادگیری برآورده نشده و ممکن است یادگیری با مشکل روبرو شود.
• اگر در یک بستر آموزش مجازی مطلوب، امکان تعامل و ارتباط بین معلم و اولیای دانش‌آموز و امکان مطلع بودن اولیا از عملکرد دانش‌آموز خویش فراهم نباشد نقش اولیا در تعلیم و تربیت فرزندشان کمرنگ می‌شود.

عدالت آموزشی

طبق اصل سی‌ام قانون اساسی «دولت موظف است وسایل آموزش‌وپرورشی رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد» همچنین «گسترش و تأمین همه‌جانبه عدالت آموزشی و تربیتی»، «توسعه و نهادینه کردن عدالت آموزشی و تربیتی در مناطق مختلف کشور و تقویت آموزش‌وپرورش مناطق مرزی» و «تأمین و بسط عدالت در برخورداری از فرصت‌های تعلیم و تربیت با کیفیت مناسب با توجه به تفاوت‌ها و ویژگی‌های دختران و پسران و مناطق مختلف کشور» از تأکیدات سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش می‌باشد. لذا ارائه آموزش‌های مجازی باید در راستای اهداف بیان‌شده باشد.

نظر شما در مورد آموزش های مجازی

در بسیاری از مناطق کشورمان، ویروس کرونا همه جنبه‌های زندگی‌مان مانند کار، معاشرت، آموزش و … را تغییر داده است.

 با تعطیلی مدارس، می‌خواهیم بدانیم كه به نظر شما کرونا چه فرصت‌هایی برای یادگیری جدید به‌وجود آورده است؟ همچنین در مورد اینکه مدارس، والدین و معلمان چگونه می‌توانند در این شرایط به نیازهای آموزشی پاسخ دهند!خوشحال می‌شویم که نظرات‌تان را برای‌مان اشتراک بگذارید.

صلاح اسمعیلی

دانشجوی مقطع دکتری رشته تکنولوژی آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر در زمینه‌ی تعلیم و تربیت.