خبرگزاری فارس، 2 آبان 1403
هر چند که فارس من برای مشارکت عموم جامعه در سطوح و اقشار مختلف ایجاد شده است، اما سعی می‌کند این مشارکت را به سطحی از مسئله‌محوری و روند تخصصی نیز نزدیک کند. فارس من علاوه بر آنکه امکان مشارکت مستقیم مخاطبان در طیف‌ها و سطوح مختلف را فراهم می‌کند، می‌تواند امکان شکل‌گیری جریان‌ها اجتماعی توسط نهادها و حامیان اجتماعی را نیز فراهم کند.
در فرازهای فارس جدید
در سلسله یادداشتهائی در فرازهای تحول فارس، در بافت تمدنی جدید صحبت می کردیم. در این یادداشت و سه قسمت بعدی آن، در مورد فارس من، فلسفه آن، معماری آن، و ابعاد تحقق سازوکارهای آن صحبت می کنیم.
اشاره
قبلا در یادداشت 12 اسفند 1402، با عنوان ”بافت جدید رسانه‌های خبری در تمدن سایبری؛ فرازهایی در تحول فارس“ در این مورد صحبت کردیم که در میدان تمدنی جدید، نقش رسانه‌ها بعضا از دروازه‌بان و مجری فرآیند تولید خبر، به تسهیل‌گر و جریان‌ساز تولید و اشتراک گذاری خبر، و مدیریت میدان جریان اخبار، تغییر می کند. نقش خبرنگاران نیز در این میان تغییر کرده است. خبرنگارانی که قبلا فقط خبرهای تولیدی خود را در اختیار رسانه‌ها قرار می دادند، اکنون لازم است خودشان در میدان اشتراک‌گذاری و تعامل رسانه‌ای خبر، درگیر شوند. یکی از مهمترین بسترهائی که در میدان خبرگزاری فارس، زمینه این ایفای نقش فعال مخاطبان را فراهم می کند، ”فارس من“ است.
معماری فارس من؛ شروع فارس در چهره یک رسانه نوین
در بهمن‌ماه سال 1396، فارس خود را برای درگیرشدن در فضای نوین رسانه آماده می کرد. ”فارس من“ یکی از اولین گام‌ها، برای این ورود به فضای نوین در نظر گرفته شده بود. جوهره فارس من، بر درگیرکردن و مشارکت فعال مخاطبان در تولید خبر و نیز درگیرکردن سایر مخاطبان، هم‌افزائی، و هم‌آفرینی ارزش[1] قرار دارد.نمودار 1 مدل محوری معماری کلان فارس من را نشان می‌دهد. مخاطب از طریق ارائه خبر، تحلیل، اطلاعات، اسناد، منابع و مقالات، طرح مشکل، ایده، دیدگاه و نظر، و نیز حمایت یا مخالفت با دیدگاهها و طرح‌های دیگران، در فارس من مشارکت داشته باشد. قاعدتاً هسته تحریریه و سردبیری و ممیزی فارس من، سطحی از نظارت، ممیزی و نیز مشاوره به مخاطبان را، بر اساس قوانین و مقررات درونی فارس من، و نیز قوانین و مقررات بیرونی، نظیر قانون مطبوعات، اعمال می‌کند. هر چند که میدان برای ارائه مطالب مختلف توسط مخاطبان باز است، اما تلاش بر آن است که این مشارکت حتی‌الامکان به‌صورت مسئله‌محور انجام شود. به عبارت دیگر، مطلوب آن است که هر یک از مخاطبان، بتوانند مسائل و مشکلاتی را که در یک حوزه مشخص وجود دارد، در فارس من منعکس کنند. این مسائل با سازوکاری که در فارس من پیش‌بینی می‌شود، در نهادها و مؤسسات متولی و مسئول، پیگیری می‌شود. فارس من، همچنین از طریق ارائه بازخورد مسائل مطرح شده و پیگیری‌های انجام شده، مخاطب را از سرانجام نکات مطرح شده توسط او مطلع کرده، و ضمناً اطلاعات و اخبار متناسب با مخاطب را به او ارائه می‌کند.
مشارکت در قالب یک شبکه مسائل کلیدی و گلوگاهی در پیشرفت کشور
علاوه بر فهرست مسائل و مشکلات و پیگیری‌های انجام شده در مورد آنها، مسائل اولویت‌گذاری می‌شود، و مسائل کلیدی و گلوگاهی که تأثیر جدی در پیشرفت کشور را از ابعاد مختلف دارند، در قالب یک شبکه مسائل مهم کلیدی و گلوگاهی، احصاء می‌شوند. این شبکه، علاوه بر ایجاد قابلیت تمرکز بر موضوعات کلیدی و گلوگاهی در فعالیتهای فارس من، هم به مشارکت‌کنندگان مشورت‌های لازم را در مورد اولویت‌ها نشان می‌دهد، و هم به برنامه‌ریزان سازمان‌ها و نهادها، برای برنامه‌ریزی ارتقای دید می‌دهد. البته تشخیص مسائل کلیدی و گلوگاهی، از یک منظر با توجه به اقبال اجتماعی و دیدگاههای جامعه اتفاق می‌افتد که به‌صورت خودکار در بستر فارس من صورت می‌گیرد. اما تشخیص مسائل کلیدی و گلوگاهی، از منظر دیگر نیز، به‌صورت تخصصی، با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، با مشارکت متخصصان و خبرگان آحاد جامعه انجام می‌شود. این کارگروه‌ها از دو طیف از اعضا تشکیل می‌شود. یک طیف شامل اعضاء خبره محوری می‌شود، که در بحث‌ها مشارکت جسته و تصمیم‌گیری‌ها در مورد مسائل را انجام می‌دهند. طیف دیگر، اعضای عمومی هستند که به‌عنوان ناظر، در بحث‌ها حضور داشته، و البته به نحو مناسب امکان اعلام نظر نیز خواهند داشت، و البته در انتخاب خبرگان محوری کارگروه نیز امکان اعلام نظر دارند.
از مشارکت عموم تا مشارکت تخصصی
به عبارت دیگر، هر چند که فارس من برای مشارکت عموم جامعه در سطوح و اقشار مختلف ایجاد شده است، اما سعی می‌کند این مشارکت را به سطحی از مسئله‌محوری و روند تخصصی نیز نزدیک کند. البته روند تخصصی، به‌صورت مستقل، خود در بستر دیگری از فارس، در پنجره و شبکه خبرنگاران و تحلیلگران دنبال می‌شود، که در فرازهای دیگر تحول فارس به آن خواهیم پرداخت. فارس من علاوه بر آنکه امکان مشارکت مستقیم مخاطبان در طیف‌ها و سطوح مختلف را فراهم می‌کند، می‌تواند امکان شکل‌گیری جریان‌ها اجتماعی توسط نهادها و حامیان اجتماعی را نیز فراهم کند، به صورتی که این نهادها، از فعالیت مخاطبان به‌صورت تخصصی و در زمینه‌های مشخص نیز حمایت کنند.ساده‌ترین شکل آن این است که هر طرح مسئله توسط مخاطب، یک پویش[2] محسوب می‌شود که مخاطبان یا هر شخص حقیقی دیگر می‌تواند در آن مشارکت کرده و از آن حمایت کند. به همین دلیل هم هست که در حال حاضر، فارس من بیشتر از زاویه طرح میدان پویش آن در جامعه شناخته شده است[3].اما فراتر از آن، هر پویش در فارس من، با حمایت یک جمع یا نهاد اجتماعی، به‌شدت بالای خود می‌رسد. این موضوع مزایا و معایبی دارد که در ادامه همین یادداشت و قسمت بعدی، از آن صحبت خواهیم کرد[4].
ابعاد هر مسئله کلیدی و گلوگاهی در فارس من
در بستر فارس من، تبیین هر مسئله کلیدی و گلوگاهی، باید از ابعاد مختلف صورت گیرد. مولفه‌های مسئله، شامل مولفه‌های منطقی و نیز مولفه‌های مدنظر در سنجش و ارزیابی و رصد آن مسئله، تبیین مسئله، در قالب متن اصلی و متن‌های دیگر تبیین‌کننده مسئله، اخبار مرتبط با مسئله، تحلیل و ریشه‌یابی مسئله، اطلاعات و آمار موجود در مورد مسئله و ابعاد و مسائل مرتبط با آن، رصد وضعیت مسئله و اقدامات در ادوار و زمان‌ها مختلف و به‌صورت مستمر، و در نهایت راهکارهای ارائه شده برای مسئله، و اقدامات توصیه‌ای و برنامه‌های پیشنهادی یا در حال اجرا، می‌شود. ضمن آنکه مسائل مرتبط و متعامل، و جایگاه آن مسئله در شبکه مسائل کلیدی و گلوگاهی، باید روشن و تبیین شده باشد. (نمودار 2)
فرایند کلان و صفحات خروجی‌های محوری فارس من
علاوه بر صفحه عمومی فارس من، و صفحات مربوط به مسائل عضویت مخاطب، صفحاتی برای طرح مسئله یا مشکل توسط مخاطب باید وجود داشته باشد، که از طریق آن امکان مشارکت تعاملی مخاطب فراهم شود. علاوه‌برآن لازم است تا برای هر مسئله مشخص کلیدی و گلوگاهی، صفحاتی برای تبیین مسئله و ارائه اخبار و مطالب مرتبط با آن مسئله، مسائل مرتبط، مباحثاتی که در فضای اجتماعی در حوزه آن مسئله اتفاق می‌افتد، و فضا و امکان دریافت خودکار اخبار مرتبط با مسئله باید وجود داشته باشد. علاوه بر آنکه امکان مشاهده فهرست مسائل مطرح شده، و نیز فهرست مسائل کلیدی و گلوگاهی، و شبکه موضوعی مسائل، و پیگیری‌های اتفاق افتاده در مورد هر مسئله نیز ضروری است. (نمودار 3) در چنین ترکیب‌بندی‌ای از فارس من، هر مخاطب می‌تواند در جایگاه یک سردبیر افتخاری برای فارس عمل کند. نمودار 4، شمای کلی این فرایند و مؤلفه‌ها و صفحات اصلی فارس من را نشان می‌دهد.
یک مخاطب اما در دو جایگاه
هر مخاطب می‌تواند در دو جایگاه، دسترسی متفاوتی به فارس من داشته باشد. در جایگاه یک سردبیر افتخاری، مخاطب می‌تواند طرح مشکل، اطلاع، خبر، تحلیل، فیلم یک واقعه، فیلم تولیدی مستند، کاریکاتور، نقاشی، نمودار، اطلاعات، اسناد، منابع، مقاله، ایده، دیدگاه، نظر و امثال آن را برای فارس من ارسال کند. هسته تحریریه سردبیری و ممیزی فارس من، درصورتی‌که مطالب ارسالی، طبق مقررات فارس من باشد، مطالب را در قالب مطالب ارسالی این نویسنده، در صفحات اصلی و فرعی فارس من منتشر می‌کند. علاوه بر آنکه درصورتی‌که سردبیر، با گذراندن درجات داخلی فارس من، به سطحی رسیده باشد که صفحه اختصاصی آزاد خود را نظیر یک وبلاگ تخصصی در فضای فارس من داشته باشد، می‌تواند مطالب را ذیل عنوان با مسئولیت نویسنده و عدم مسئولیت فارس، در صفحه اختصاصی خود منتشر کند، و البته این انتشار نیز با نظارت هسته تحریریه فارس من انجام می‌شود.
اما درصورتی‌که مطلب ارسالی سردبیر افتخاری، از نظر سطح کیفیت و تخصصی، در سطحی باشد که بتواند در بین خروجی‌های رسمی و اصلی فارس قرار گرفته و منتشر شود، محتوای ارسال توسط هسته تحریریه فارس من، به گروه تخصصی مرتبط در فارس ارائه شده، و توسط آن گروه، در صفحات اصلی یا فرعی فارس، و یا صفحات سرویس‌هایی نظیر تلویزیون فارس و نظایر آن، منتشر می‌شود.قاعدتاً همه این انتشارها بر اساس سکوهای[5] هر بخش از سرویس‌های فارس صورت می‌گیرد.
*****
ان شاء الله در سه یادداشت بعدی، در مورد ابعاد دیگر از رویکرد فارس در فارس من صحبت می کنیم. الحمد لله رب العالمین.
پی نوشتها
[1] – در مورد هم آفرینی ارزش فارس من نگاه کنید به (بیات سید شهابی و دیگران، 99).
[2] – یا کارزار یا کمپین (Campaign)
[3] – از این زاویه می توان نمونه های دیگری را نیز یافت که چنین رویکردی را دنبال می کنند. وبگاه change.org در فضای رسانه‌ای یا وبگاه petitions.whitehouse.gov در فضای وبگاههای رسمی حاکمیتی، نمونه هائی از آنها هستند. و البته فارس من خود را محدود به این زاویه نگاه نمی کند.
[4] – و البته دیدگاههای دفاعی یا انتقادی نسبت به فعالیتهای اجتماعی از طریق حضور و اعلام نظر در فضای مجازی وجود دارد. به عنوان نمونه نگاه کنید به دیدگاهها در مورد Cyber Acticism، slacktivism (موسوم به مبارزه از زیر پتو) و Clicktivism. همچنین در مورد نمونه ای از این دیدگاهها از جمله نگاه کنید به (Skoric, 2012)، (Huat, 2012)، (Kristofferson et al. 2014)، (Vie, 2014) و (فرقانی، 81).
[5] – Platforms
منابع
(فرقانی، 81). فرقانی، محمد مهدی؛ ارتباطات بین الملل: ضرورت فروکاستن از تعارض شیوه های روزنامه نگاری با هدف های گفت و گوی تمدن ها در جامعه اطلاعاتی: روزنامه نگاری تفاهمی؛ فصلنامه رسانه، بهار 1381.
(بیات سید شهابی و دیگران، 99). بیات سیدشهابی، علی، محمدرضا سعیدآبادی، داتیس خواجه‌ئیان. “ارائه مدلی برای هم‌آفرینی ارزش در رسانه‌های خبری؛ مورد مطالعه، سامانه فارس‌من خبرگزاری فارس.” فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی 13.1 (1399): 39-61.
(Skoric, 2012). Skoric, Marco M.; What is Slack about Slacktivism; Methodological & Conceptual Issues in Cyber Acticism Research, Panel 3, 2012.
(Huat, 2012). Huat, Chua beng (Chairman); Proceeding of Inter Asia Roundtable, Methodological & Conceptual Issues in Cyber Acticism Research, 2012.
(Kristofferson et al. 2014). Kirk Kristofferson, Katherine White, John Peloza, The Nature of Slacktivism: How the Social Observability of an Initial Act of Token Support Affects Subsequent Prosocial Action, Journal of Consumer Research, Volume 40, Issue 6, 1 April 2014, Pages 1149–1166, https://doi.org/10.1086/674137.
(Vie, 2014). Vie, S.; In defense of “slacktivism”: The Human Rights Campaign Facebook logo as digital activism. First Monday, 19(4) (2014). https://doi.org/10.5210/fm.v19i4.4961.
