خبرگزاری فارس، 29 مهر 1403
در فرازهای فارس جدید
در سلسله یادداشتهائی در فرازهای تحول فارس و رسانه های نوین صحبت می کردیم. بعضا در خلال بحثها به برخی از آیات شریفه قرآن کریم اشاره می شود. دوستان در مورد توضیح ارتباط برخی از این آیات با مباحث مطرح شده سوال می کردند. بعضا و بتدریج سعی می کنم برخی از آیات شریفه را در خلال مباحث توضیح دهم. در این یادداشت به آیاتی از سوره مبارکه نمل اشاره می کنیم.
هدهد خبرنگار
فَمَکَثَ غَیرَ بَعِیدٍ فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یقِینٍ
در بین آیه های قرآن کریم، به نظر می رسد این آیه شریفه، یکی از جامع ترین تبیینها را نسبت به نقش و ویژگیهای خبرنگار و خبرگزاری داشته باشد.به نظر می رسد آیات شریفه سوره مبارکه نمل، هدهد را از یک منظر در جایگاه خبرنگار و خبررسان، و پیک ویژه حضرت سلیمان علیه السلام ترسیم می کند.
وَتَفَقَّدَ الطَّیرَ فَقَالَ مَا لِی لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ کَانَ مِنَ الْغَائِبِینَ ﴿20﴾ لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِیدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیأْتِینِّی بِسُلْطَانٍ مُّبِینٍ ﴿21﴾ فَمَکَثَ غَیرَ بَعِیدٍ فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یقِینٍ ﴿22﴾ إِنِّی وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ وَأُوتِیتْ مِن کُلِّ شَیءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِیمٌ ﴿23﴾ وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا یسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَزَینَ لَهُمُ الشَّیطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یهْتَدُونَ ﴿24﴾ أَلَّا یسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یخْرِجُ الْخَبْءَ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَیعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ ﴿25﴾ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ ﴿26﴾ قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْکَاذِبِینَ ﴿27﴾ اذْهَب بِّکِتَابِی هَذَا فَأَلْقِهْ إِلَیهِمْ ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانظُرْ مَاذَا یرْجِعُونَ ﴿28﴾ قَالَتْ یا أَیهَا المَلَأُ إِنِّی أُلْقِی إِلَی کِتَابٌ کَرِیمٌ ﴿29﴾ إِنَّهُ مِن سُلَیمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ﴿30﴾ أَلَّا تَعْلُوا عَلَی وَأْتُونِی مُسْلِمِینَ ﴿31﴾
البته تاکید بر این نکته لازم است، که نقش خبرگزاری و خبرنگاری، یکی از وجوه متعدد هدهد و عملکرد او در این آیات شریفه است. می توان ترسیم و تبیین نقشهای دیگری را نیز در این آیات شناسائی و تحلیل کرد؛ از جمله نقشهای اطلاعاتی، نمایندگی، پیک پیام رسان، کارشناسی و تحلیلی! ما در اینجا فقط از منظر خبرگزاری و خبرنگار به این آیه شریفه و نقش هدهد نگاه می کنیم. هر چند هدهد علی الظاهر به شخص سلیمان (حاکم) گزارش می دهد، اما بخش مهمی از نقش هدهد، می تواند در مقام خبررسانی عمومی نیز فهم شود.
نکاتی از آیات شریفه
به نظر می رسد محور این تبیین نقش خبرنگاری و خبرگزاری در این آیه شریفه 22 انجام می شود. و البته آیات قبلی و بعدی هم در تکمیل این تبیین کمک می کند. به برخی از نکاتی که از این تبیین، برداشت می شود، اشاره می کنیم:
• (فَمَکَثَ غَیرَ بَعِیدٍ) سرعت عمل خبرگزاری!
• (فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ)احاطه خبری خبرگزاری به موضوع خبر!
• (أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ) خبرگزاری باید به پوشش حیطه های خبری ضروری که جامعه و حاکمیت از آن آگاهی ندارد، بپردازد.
• (وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یقِینٍ) خبر منتشره خبرگاری باید یقینی باشد.
• (وَتَفَقَّدَ الطَّیرَ فَقَالَ مَا لِی لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ کَانَ مِنَ الْغَائِبِینَ … فَمَکَثَ غَیرَ بَعِیدٍ فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یقِینٍ إِنِّی وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ) هدهد (خبرنگار و خبرگزاری) فعال است نه منفعل! اینگونه نیست که هر وقت خبری گیرش بیاید، منتقل کند، بلکه در جستجوی خبر بر می آید و به دنبال کشف خبر می رود. سرزمینهای دیگر را جستجو می کند تا به خبر یقینی برسد.
• (وَتَفَقَّدَ الطَّیرَ فَقَالَ مَا لِی لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ کَانَ مِنَ الْغَائِبِینَ لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِیدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیأْتِینِّی بِسُلْطَانٍ مُّبِینٍ) هدهد (خبرنگار و خبرگزاری) پاسخگو و نسبت به نقش خود مسئول است. حتی نسبت به عدم فعالیت و حضور خود نیز مسئول است.
• (وَتَفَقَّدَ الطَّیرَ فَقَالَ مَا لِی لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ کَانَ مِنَ الْغَائِبِینَ لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِیدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیأْتِینِّی بِسُلْطَانٍ مُّبِینٍ) هدهد، در اینجا نقش بازوی حاکمیتی (حضرت سلیمان) را ایفا می کند؛ و مورد بازخواست حاکمیتی هم قرار می گیرد. البته قاعدتا این به معنای آن نخواهد بود که خبرگزاری فقط باید حاکمیتی باشد. بلکه ضرورت وجود خبرگزاری حاکمیتی را، به عنوان بازوی حاکمیت نشان می دهد.
• (وَتَفَقَّدَ الطَّیرَ) حضور و عملکرد خبرگزاری ها باید مورد سنجش مستمر حاکمیت قرار گیرد.
• (وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یقِینٍ) نباء فراتر از خبر است. بر خلاف خبر که تنها جنبه اطلاع رسانی دارد، نباء مطلب روشنگر و آگاهی بخش و تمهید کننده معرفت است. هدهد نه فقط خبررسان، بلکه آگاهی دهنده و فهم کننده و منتقل کننده ابعاد معرفتی پدیده است.
• (وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا یسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَزَینَ لَهُمُ الشَّیطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یهْتَدُونَ أَلَّا یسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یخْرِجُ الْخَبْءَ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَیعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ) هدهد خبرنگاری تحلیلگر است. فقط خبررسان و خبرگیر نیست. در معرفت، ماهیت پدیده و ارزشهای جاری بر آن، تحلیلگرانه نظر می دهد، و خبر را با توجه به این تحلیل ارائه می کند. به عبارت دیگر یقین بر خبر نقل شده، فقط به وقوع عینی یا عدم وقوع آن نیست. بلکه یقینی است که مبتنی بر معرفت، فهم فلسفه، ماهیت و ابعاد مختلف پدیده حاصل شده است.
• (إِنِّی وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ وَأُوتِیتْ مِن کُلِّ شَیءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِیمٌ وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا یسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَزَینَ لَهُمُ الشَّیطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یهْتَدُونَ) خبرگزاری، لایه لایه، ابعاد مختلف حقیقت را روشن می کند. از تبیین ظاهری مسئله، تا تحلیل واقعیت مسئله و علت یابی.
• (أَلَّا یسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یخْرِجُ الْخَبْءَ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَیعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ) هدهد خبرنگاری معتقد و ارزش مدار است. بدون مبانی مشخص و تکیه گاه ارزشی، نمی توان به تحلیل پدیده ها و کسب و انتشار خبر مبادرت کرد.
• (وَلَهَا عَرْشٌ عَظِیمٌ … اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ) خبرنگار و خبرگزاری باید ظریف اندیش باشد و الگوهای محوری و تقارنها و مشابهات را شناسائی کند. تشخیص و تحلیل پدیده ها، باید با شناسائی الگوهای مرجع صورت گیرد. هدهد تمثیل ناقص عرش ملکه سبا و عرش الهی را شناسائی و مورد بررسی قرار می دهد، و به آن اشاره می کند. (با توجه به مفصل و پیچیده بودن ابعاد این تمثیل، از توضیح بیشتر آن در این نقطه خودداری می کنم. عزیزانی که تمایل به مطالعه بیشتری در این موضوع را دارند، می توانند به 6 بند عرشیه بحر طویل حضرت علی اکبر علیه السلام که توسط نویسنده این سطور در خردادماه سال جاری، در تبیین مفهوم و جایگاه عرش، در همینجا منتشر شده بود، مراجعه فرمایند- بند 1؛ بند 2؛ بند 3؛ بند 4؛ بند 5؛ بند 6) ضمن اینکه تمثیل الگوهای دیگر نیز بین این آیات مذکور با سایر آیات شریفه سوره مبارکه و سایر سور قرآن کریم، فراوان است. از جمله مشابهت وَأُوتِیتْ مِن کُلِّ شَیءٍ (با أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْءٍ) و نظایر آن.
• (قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْکَاذِبِینَ) خبر خبرگزاری باید قابلیت صحت سنجی و اعتبار سنجی داشته باشد. و حاکمیت و مراجع رسمی و مردم باید خبرگزاری را برای صحت و اعتبار خبر مورد سئوال و بررسی قرار دهند.
• (لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِیدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ) برخوردهای حاکمیت با خبرگزاری های متخلف در دو سطح جرایم یا توقف دائم!
• (اذْهَب بِّکِتَابِی هَذَا فَأَلْقِهْ إِلَیهِمْ) خبرگزاری گاه در مقام انتشار دیدگاهها و پیامهای حاکمیت قرار می گیرد. (یادآوری می شود که در این یادداشت، از منظر پیک حکومتی به مسئله نگاه نمی کنیم و فقط منظر خبرگزاری را در آیات بررسی می کنیم. قاعدتا نقش هدهد در آیات شریفه، در این مقام، نقش پیک هم بوده است، و خبرگزاری تنها وجه خبررسانی عمومی از آن را در بردارد)
• (إِنِّی أُلْقِی إِلَی کِتَابٌ کَرِیمٌ) مکتوبات و خروجی های خبرگزاری باید کریمانه باشد، و حتی دشمنان را جذب کند.
• (قَالَتْ یا أَیهَا المَلَأُ…) مکتوبات و خروجی های خبرگزاری باید دارای وجاهت باشد، که مخاطب برای درک ابعاد آن، به مراجع عقلی و قلبی خود رجوع کند (توضیح اینکه ملاء و بزرگان مورد مشورت نفس انسان، از جمله عقل و قلب او است، و انسان اگر مانند ملکه سباء در برخورد با پیامهای الهی، به آنها رجوع کند، در نهایت به هدایت می رسد)
• (اذْهَب بِّکِتَابِی هَذَا فَأَلْقِهْ إِلَیهِمْ ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانظُرْ مَاذَا یرْجِعُونَ) انتشار خبر با بررسی بازخوردهای آن، برای منتشر کننده معنا دار است. گاه خبرگزاری خبری را منتشر می کند، تا واکنش جامعه را به آن تحلیل کند.
• (ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ) خبرگزاری نباید با مخاطب درگیر شود، و با او درگیر بگو و مگو شود. خبر را باید بدهد و بلافاصله برگردد و کنار برود و واکنشها را ببیند. اما درگیر بگو مگو در واکنشها نشود. هر چند که خبرگزاری پاسخگو است، اما هر چیزی که علیه خبرگزاری مطرح می شود، نیاز به واکنش و پاسخ ندارد.
• (إِنَّهُ مِن سُلَیمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ أَلَّا تَعْلُوا عَلَی وَأْتُونِی مُسْلِمِینَ) محتوای خبر باید موجز و موثر باشد؛ و جوهره اصلی پیام را به صورت شفاف بیان کند.
• (وَ زَینَ لَهُمُ الشَّیطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یهْتَدُونَ) هدهد، در تحلیل خود، سلسله عوامل تاثیرگذار بر شکل گیری رفتارها و عملکرد ملکه سباء و قوم او را تبیین می کند.
• (وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا) خبرگزاری در تحلیل خود، ابعاد حکمرانی، شخصی حکمران و اجتماعی و قومیت را تبیین می کند.
• (وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ … إِنِّی وَجَدتُّ) دامنه فراسرزمینی، بین المللی و فراحوزه ای کار خبرگزاری!
• (أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ) درجه آزادی و عدم واهمه در جایگاه سلسله مراتبی و حاکمیت، و جرات خبرنگار برای اعلام برتری خود در آگاهی نسبت به یک موضوع به حاکم (آن هم در حد سلیمان نبی علیه السلام)!
• (فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یقِینٍ إِنِّی وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ وَأُوتِیتْ مِن کُلِّ شَیءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِیمٌ وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا یسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَزَینَ لَهُمُ الشَّیطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یهْتَدُونَ أَلَّا یسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یخْرِجُ الْخَبْءَ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَیعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ) به عنوان یک خبرنگار، هدهد، خبر خود را در ترکیب گذاره های تفکیک شده در چند قطعه به ترتیب (ترکیب چند بلوکی) بیان می کند. ماجرا و فرامسئله (أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یقِینٍ) جوهره اصلی مسئله (إِنِّی وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ) ویژگیهای اصلی (وَأُوتِیتْ مِن کُلِّ شَیءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِیمٌ) رفتارها و عملکردها (وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا یسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ) سلسله عوامل منجر به رفتارها (وَ زَینَ لَهُمُ الشَّیطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یهْتَدُونَ) تحلیل ارزشی (أَلَّا یسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یخْرِجُ الْخَبْءَ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَیعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ).
مدرسه سلیمان نبی علیه السلام
و دستگاه حکومتی و مدرسه سلیمان نبی علیه السلام می خواهد که پرنده‌ای را به چنین خبرنگار تحلیلگری تبدیل کند؛ و انسانها که جای خود! و البته معارف دریای این آیات، بسیار وسیع‌تر و عمیق‌تر است، و بعضا به دلیل ظرفیت این متن، امکان پرداختن ندارد، و بسیاری نیز از اطلاع و فهم و عقل نویسنده خارج است. حرفی است از هزاران، کاندر عبارت آمد….
*****
ان شاء الله در یادداشتهای بعدی، ابعاد تحول رسانه فارس را دنبال می کنیم.
الحمد لله رب العالمین.
