برای رشد شخصیتی شاگردان در ابعاد مختلف، مولفه های شخصیت را در 12 بسته اصلی تفکیک می کنیم و هر بسته، شامل مولفه هایی می شود که به عنوان بخشی از اهداف آموزشی مدرسه حکمت، مورد استفاده و استناد فعالیتها و برنامه درسی مدرسه است. فایل خصوصیات و مولفه های شخصیت در مدرسه شامل دو جدول است.
جدول اول که بسته بندی خصوصیات را نشان می دهد و ذیل 12 بسته، حدود 100 مولفه خصوصیات شخصیتی را فهرست می کند. در این جدول برخی از خصوصیات با رنگ سبز و برخی با رنگ کرم متمایز شده اند. رنگ سبز به عنوان مولفه های مورد تمرکز جاری مدرسه است. رنگ کرم در اولویت بعدی قرار دارد و رنگ سفید در اولویت کمتر. این اولویت بندی هر سال تغییر می کند. اگر ما بتوانیم یکی از این خصوصیات را به حد قابل قبولی در سطح عمومی مدرسه برسانیم، در سالهای بعدی اولویت آن کم شده و موضوع دیگری اولویت بیشتری پیدا می کند.
در جدول دوم، مولفه های خصوصیات شخصیتی (فردی و اجتماعی)، از چند نظر مورد موشکافی قرار می گیرد. در این جدول مولفه ها در چهار گروه دسته بندی می شوند:
- قابل اندازه گيري، با برنامه خاص ارتقاء (که برنامه های ویژه ای برای ارتقاء آنها در مدرسه وجود دارد)
- قابل اندازه گيري، بدون برنامه خاص ارتقاء (که برای ارتقاء آنها، برنامه منحصر به فردی و خاصی تعریف نمی شود، بلکه در خلال کل فعالیتهای مدرسه و در فضای عمومی مدرسه، ارتقاء آنها پیش بینی شده است)
- غير قابل اندازه گيري (مواردی نظیر ایمان و … که ارزیابی آنها توسط مربیان به سادگی میسر نیست)
- در زمينه خاص
در این جدول برای هر یک از خصوصیات مذکور موارد زیر تعریف می شود:
- زیر خصوصیتها
- طیف (افراطی، متعادل، تفریطی)
- تعریف
- معیارهای کلیدی برای سنجش
- ابزارهای سنجش
- سازوکارها و ابزارهای ارتقاء
- توصیف سطوح (از افراطی گرفته تا تفریطی)
ممکن است در مورد مولفه های شخصیت سوالاتی مطرح باشد که:
- چگونه می توانیم مولفه های مورد بحث شخصیت بچه ها را ارتقاء دهیم؟
- چگونه می توان اینهمه مولفه را دانه به دانه ارتقاء داد؟
- آیا خیلی کار لازم ندارد و از حد توان مدرسه بیرون نیست؟
جواب سئوال آخر این است که، خیر! البته انجام این ارتقاء، کار زیادی در طول مدت زمان زیاد لازم دارد، اما کاملا امکان پذیر است. البته در حد مشخص!
مدرسه شخصیت هیچ تضمینی ارائه نمی کند که تمام شاگردان به حد مشخصی ارتقاء شخصیت یابند. این مدرسه شاگردانی که در بستر آن تحصیل می کنند را مجبور به تغییر نمی کند. بلکه تغییر آنها را تمهید و تسهیل می کند. شکل گیری مولفه های شخصیت به صورت ناخودآگاه اتفاق می افتد.
ما بچه ها را برای ارتقاء مولفه های شخصیتشان، باید درگیر کارهایی بکنیم، که این کارها این مولفه ها را ارتقاء می دهند. نمونه هایی از برخی از فعالیتهایی را که در مدرسه حکمت رایج است، از منظر تاثیر گذاری بر مولفه های شخصیت مرور می کنیم:
ظرفشویی: ظرفشویی نباید به عنوان یک کار اجباری و بیگاری توسط بچه ها تلقی شود. برخورد مربیان و کادر مدرسه باید به گونه ای باشد که بچه ها خودشان با رغبت برای ظرفشویی بیایند. بسته به عملکرد مربیان، ظرفشویی برای اغلب بچه ها فعالیتی جالب است و در مجموع بچه ها با ظرفشویی ارتباط خوبی برقرار می کنند. اگر بخواهیم مولفه هایی که از جدول مولفه های خصوصیات در ظرفشویی پوشش داده می شود را در نظر بگیریم، تقریبا نزدیک به نیمی از مولفه ها (38 تا از 89 مولفه) در ظرفشویی به نحوی ارتقاء پیدا می کنند.
کسب و کار: فعالیت دیگری که در مدرسه حکمت به عنوان یک فعالیت جدی توسط همه بچه ها در همه سالها دنبال می شود، کسب و کار است. اگر مولفه های متاثر از کسب و کار را در جدول در نظر بگیریم، از 89 مولفه، تنها 23 مولفه پوشش داده نشده و باقی مولفه ها به نحوی پوشش داده می شود.
مسابقه امدادی: در این مسابقه، دو کلاس از پایه های مختلف، (معمولا یک پایه از شاگردان بزرگتر و یک پایه از شاگردان کوچکتر) با هم یک تیم را تشکیل می دهند. کل اعضاء تیم باید در بازی نقش ایفا کنند. به عبارت دیگر در این مسابقه تمام شاگردان بازیگرند و کسب امتیاز می کنند. مسابقه امدادی فقط یک مسابقه مفرح و ورزشی نیست. مسابقه ای است که هدف آن ارتقاء بسیاری از خصوصیات شخصیتی شاگردان است و شاگردان در این مسابقات، مدیریت، تدبیر، برنامه ریزی، صبر، خونسردی و بسیاری خصوصیات دیگر را کسب می کنند.
میزگرد گفتگوهای سیاسی و اجتماعی: فعالیت دیگری است که در مدرسه انجام می شود. یک موضوع سیاسی و اجتماعی به عنوان موضوع میزگرد انتخاب شده و بچه ها در مورد آن به بحث و گفتگو می پردازند. برخی مولفه های شخصیتی نیز در این گفتگوها ارتقاء می یابد.
باغبانی: همه بچه های مدرسه حکمت در طول سال باغبانی کرده و از باغچه ها و زمینهای کشاورزی خود نگهداری و عملا از محصولات خود استفاده می کنند.
عکاسی و فیلمبرداری: تلاش بر آن است که هر شاگرد مدرسه حکمت عکاس و فیلمبردار باشد. هر چند به دلیل محدودیت امکانات این هدف بصورت کامل محقق نشده، اما اغلب بچه ها در این فعالیت درگیر هستند. عکاسی دید بچه ها را به محیط عوض کرده، توان مشاهده خوبی به آنها می دهد و بسیاری از مولفه های شخصیت را ارتقاء می دهد.
نظافت کلاس و مدرسه: همه بچه ها در نظافت مدرسه نقش جدی دارند و به صورت برنامه ریزی شده نظافت کلاس خود، محوطه عمومی سالنها، حیاط، باغ، محوطه ظرفشویی، شیشه ها (بخصوص در هنگام خانه تکانی) و حتی گاه دستشویی ها را بر عهده دارند.
برگزاری مراسم: همه بچه ها در موارد متعدد در طول سال، در برگزاری مراسم مدرسه مشارکت فعال دارند. تمام مراسمات توسط شاگردان برگزار می شود و همه شاگردان باید در مراسم، طبق برنامه اجرا داشته باشند. مراسم صبحگاه، بین دو نماز و جشنهای موردی و فصلی مدرسه، همه توسط شاگردان مدیریت و اجرا می شود. حتی مجری گری، تدارکات، صوتی و پشت صحنه نیز بر عهده شاگردان است.
برگزاری نمایشنامه: تاکید بر آن است که همه بچه های مدرسه حکمت در فن نمایش مهارت داشته باشند.
حضور شاگردان معلول و کم توان جسمی و ذهنی و یادگیری: همه بچه های مدرسه، در تعامل با این شاگردان، چیزهای زیادی یاد می گیرند. آنها یاد می گیرند صبر داشته باشند، به دیگران احترام بگذارند، روی افراد کم توان حساب باز کنند و … شاگردان کم توان هم یاد می گیرند خود را جدی بگیرند، اعتماد به نفس داشته باشند و ….
روز بدون کادر: روزی که تمام فعالیتهای مدرسه توسط شاگردان اداره می شود و از حدود یک ماه قبل شاگردان برای تصدی مسئولیتهای مدرسه نزد کارکنان مدرسه آموزش دیده و گواهینامه های لازم را کسب کرده و در روز موعود اجرا را بر عهده می گیرند. این روز دوبار در هر سال، طبق برنامه سالیانه مدرسه اجرا می شود.
برگزاری نمایشگاه دست ساخته ها: که هر کدام از شاگردان غرفه ای را دایر کرده و محصولات دست ساخته خود را در آن ارائه کرده، یا آزمایشها و فعالیتهایی را انجام می دهند.
جامعه دانش آموزی: نه فقط یک شورای خشک و خالی، بلکه ساختاری شامل قوه مجریه، قوه قضائیه، قوه مقننه و شورای نگهبان، که سالیانه دوبار انتخابات آن برگزار شده و فعالیتهای مدرسه از جمله برگزاری مراسم مدرسه را به صورت جدی بر عهده می گیرند.
اینها نمونه هایی از سازوکارهایی است که بر ارتقاء شخصیت شاگردان اثر دارد.