اين كتاب تحت عنوان “تحلیل و طراحی سیستمها” توسط انتشارات دانشگاه پيام نور در سال 1383 چاپ شده است. ضمنا دوره سه جلدى همين كتاب نيز آماده انتشار مى باشد كه نسخه الكترونيكى آن در اين سايت ارائه شده است.
ديدگاههاى متفاوتى از سيستم و مهندسى سيستم وجود دارد. عنوان تجزيه و تحليل و طراحى سيستم و مهندسى سيستم از زمينه مهندسى برق گرفته تا مديريت كاربرد دارد. هر چند كه در همه اين زمينه ها به يك علم با نگرشهاى مختلف اشاره مىشود.
مقوله مفاد اين كتاب در محدوده مهندسى سيستمهاى سازمانى – انسانى است. در واقع از ديدگاه اين علم در اين محدوده، سيستمهاى مختلف داراى دو عامل مهم هستند، “سازمان” و “انسانها”، و به عبارت ديگر، “سازمانى از انسانها”.
تفاوت اصلی در دیدگاه‌ها
تفاوت اصلى اين ديدگاه با ديدگاه مهندسى سيستم در محدوده علوم سختافزارى و الكترونيكى، جايگاه انسانها است. انسان در اين نوع از سيستمها داراى نقش اصلى است. و البته هرگز نمیتوان محدوده يك سيستم سازمانى – انسانى را به رويههاى ادارى و مديريتى محدود دانست و بر خلاف آنچه كه مورد تصور است، اين سيستمها فقط به سيستمهاى ادارى محدود نمىشود.
يكى از نقاط تمايز ديدگاه علم مهندسى سيستم با علوم مديريت و علوم ادارى، در اين نقطه است. توجه به سيستمهاى ادارى، اقتصادى، اجتماعى و حقوقى، بايد با ديدگاهى همه جانبه و شمول صورت گيرد. سيستم يك سازمان شامل تمام ابعاد ادارى، اقتصادى، تجارى، حقوقى و … آن می‌شود.
حتى در ابعاد وسيع‌تر، سيستم يك كشور شامل مجموعهاى از اين زير سيستمها است، كه در صورتى كه به شكل همه جانبه و محيط ايجاد نگردد، باعث ناسازگارىها و تناقضات عمدهاى در فعاليتها مىشود. علم مهندسى سيستم، شامل تمام اين ابعاد مىشود و با ديدگاهى مستقل، به سيستم نگاه مىكند.
از ديدگاه اين علم، يك سيستم تجارى، يك سيستم حقوقى، يك سيستم اقتصادى و يك سيستم ادارى، همه يك سيستم سازمانى – انسانى محسوب مىشوند. علومى نظير علم اقتصاد، علم حقوق، علم مديريت و نظاير آن، براى جامه عمل پوشاندن به روشهاى خود، به علم مهندسى سيستم نياز دارند. به عبارت ديگر علم اقتصاد مشخص مىكند كه در شرايط موجود، چه استراتژى و روشهائى بايد اتخاذ شود. اما علم مهندسى سيستم مشخص مى كند كه چگونه سيستم را سازماندهى و ايجاد نمود تا بتوان اين استراتژيها و روشها را اجرا كرد و به اهداف از پيش تعيين شده دست يافت.
رشته هائى نظير مهندسى نرم افزار، مهندسى صنايع و مديريت، به نوعى با اين علم سروكار دارند. هر چند كه به نظر مىرسد وجود رشته مهندسى سيستم به صورت مستقل، يك امر اجتناب ناپذير و ضرورى باشد.
هدف از تدوین کتاب تحلیل و طراحی سیستمها
هدف از تدوين اين كتاب، اولاً تلاش در نشان دادن ابعاد علم مهندسى سيستم به عنوان يك علم كاربردى و عملى در محدوده وسيعى از سيستمها است، و بالطبع راهنمائى تحليلگران براى مطالعه، طراحى، پياده سازى و نگهدارى اين سيستمها بر طبق اصول اين علم. ثانياً سعى در روشن ساختن ابهاماتى است كه در اين زمينه در فراروند تجزيه و تحليل سيستم، بخصوص براى مهندسان نرم افزار وجود دارد. در بسيارى از موارد، وظيفه تجزيه و تحليل سيستم بر عهده مهندسان نرمافزار نهاده شده است.
شايد مهمترين دليل اين موضوع آن باشد كه اغلب احساس نياز به مطالعه سيستم در زمانى ايجاد مىشود كه درخواستى براى فراروند مكانيزاسيون انجام شود. دانشجويان اين رشته در درسى سه واحدى تحت عنوان تجزيه و تحليل و طراحى سيستمها و جديدا درسى به نام مهندسى نرم افزار1، در كتب مختلف با ديدگاههاى متفاوتى از اين علم مواجه مى شوند. برخى از كتب به طرح ديدگاه يك متدولوژى در توسعه سيستمهاى مكانيزه مىپردازند. كتاب ديگر بر يك چرخه حيات حركت مى كند و كتابى ديگر بر مفاهيم تئورى سيستمها بحث مى كند.
مع الوصف وجود همه اين كتب ارزشمند كه اساتيد و دانشمندان بزرگوارى آنها را تدوين نموده اند و بنده به نوعى خود را شاگرد آنان مى دانم و در تحقيق و تدوين اين كتاب، استفاده بسيارى از آنها برده ام، همه تلاش من ارائه ديدگاهى ديگرى نسبت به اين موضوع بوده است. از طرفى ديگر نيز مهندسان نرم افزار، در مباحث كتب “مهندسى نرم افزار” نيز ديدگاه متفاوتى را نسبت به تجزيه و تحليل سيستم مشاهده مى كنند.
معلوم نيست كه تعيين خواستههاى سيستم بر عهده تحليلگر سيستم است و يا مهندس نرم افزار؟ محدوده وظايف هر يك از اين دو كجاست؟ توليد نرم افزار در كجاى چرخه حيات توسعه سيستم قرار دارد؟ تجزيه و تحليل سيستم در كجاى مدل توليد نرم افزار مى گنجد؟ و … . اينها همه سئوالاتى است كه مهندسان از خود مى پرسند. سعى من بر آن بوده است كه علاوه بر طرح روشها و مفاهيم مهندسى سيستم و طرح ديدگاههاى مختلف، ابهامات موجود و محدوده ها و نقاط مشترك بين علم مهندسى سيستم و علم مهندسى نرم افزار را مشخص نمايم. و البته در اين كار از نظرات و ديدگاههاى اغلب كتب معتبر موجود استفاده شده است
كتاب تحليل و طراحی سيستم ها (مهندسی نرم افزار يك)
