میدان رسانه‌ای فارس در تمدن سایبریدی ۱۹, ۱۴۰۳

اردوان مجیدی، خبرگزاری فارس، 18 دی 1403

سکوی فارس، یک ”میدان رسانه“ و بخصوص از نوع ویژه آن، یک (یا تعدادی) ”میدان خبری“ است. میدان، نوعی از قلمرو اجتماعی است، که دارای قواعد و ساختارهای مخصوص به خود است. قوانین، قواعد و ساختارهای میدان، اغلب به‌صورت نانوشته، و گاه نیز مکتوب و رسمی‌شده، از سوی تمام کنشگران پذیرفته می‌شود. میدان عرصه بازی بین بازیگران، طبق مقررات و ضوابط بازی است. میدان با اقلامی تعیین و تعریف می‌شود که محل منازعه و مبارزه هستند. در پهنه رسانه نیز یک میدان رسانه، یک عرصه مجازی است که کارکردی چندگانه دارد و نقش جدی در پهنه زندگی مدنی پیشرفته را ایفا می‌کند. اطلاع‌رسانی و تبادل اخبار نیز در پهنه تمدن سایبری، عمدتاً در میدان‌های رسانه‌ای و مجازی اتفاق می‌افتد. تقریباً تمام عرصه‌های کاربردی با کاربری عمومی یا اختصاصی، برای ادامه حیات خود، نیاز به حضور در عرصه میدان رسانه‌ها دارند.

در فرازهای فارس جدید

میدان و میدان رسانه‌ای

در روستاها و شهرهای کوچک قدیم، یک یا چند میدان قرارداشت که علاوه بر محل تلاقی چند مسیر و کوچه و خیابان، نقش مهم دیگری در آن روستا یا شهر ایفا می کرد. در واقع میدان کارکردی چندگانه داشت و نقش جدی در پهنه زندگی مدنی ایفا می کرد. میدان، به‌صورت توام، محل ارتباط، قرار، دیدارها و گفتگوهای یک‌به‌یک، یک به چند و چند به چند بود، و مکانی برای ملاقات با یکدیگر و تعامل، بود.

تبادل اخبار نیز عمدتاً در میدان اتفاق می‌افتاد. همچنین اطلاع‌رسانی و حتی ابلاغ احکام حکومتی، و گاه اجرای آن احکام نیز در میدان انجام می‌شد. همچنین میدان، عرصه‌ای برای کسب‌وکار بود، و بخش مهمی از نیازهای اهالی، از طریق بازار و خریدوفروش در میدان برآورده می‌شد.

حتی بسیاری از خدمات نظیر سلمانی، کفاشی و… و حتی بعضاً خدمات درمانی نیز در میدان عرضه می‌شد. مکان‌های کاربردی با کاربری عمومی نیز نظیر مسجد، مدرسه، حمام و نظایر آن نیز، معمولاً در حوالی میدان ایجاد می‌شد (نمودار 1).

در تبیینی جامعه‌شناسانه، میدان، با ایجاد یک شبکه از روابط، عرصه‌ای برای کنش اجتماعی افراد را ایجاد می‌کند، که عاملان دارای منابع متفاوت، در آن با یکدیگر روبه‌رو می‌شوند. این روبروشدن، گاه در سطح مشاهده، گاه در سطح تبادل، گاه در سطح تأمین نیاز، و حتی گاه در سطح کشمکش‌های اجتماعی، رخ می‌دهد، و در خلال آن، افراد مختلف یا در جریان روابط قدرت قرار می‌گیرند و از آن استفاده و در مسیر آن حرکت می‌کنند، یا بعضاً تلاش می‌کنند که روابط قدرت موجود را حفظ یا دگرگون کنند.

میدان، نوعی از قلمرو اجتماعی است، که دارای قواعد و ساختارهای مخصوص به خود است. قوانین، قواعد و ساختارهای میدان، اغلب به‌صورت نانوشته، و گاه نیز مکتوب و رسمی‌شده، از سوی تمام کنشگران پذیرفته می‌شود. حضور و تبادل منابع، و منازعه‌ها، بر اساس این قوانین و مقررات و ساختارها اتفاق می‌افتد. فراتر از آن، میدان عرصه بازی بین بازیگران، طبق مقررات و ضوابط بازی است.

بر اساس این قوانین، قواعد و ساختارها، میدان عرصه موقعیت‌هایی است که توسط افراد یا نهادها اشغال می‌شود، و ماهیت آن تعریف‌کننده وضعیت برای دارندگان این موقعیت‌ها است. عرصه‌ای اجتماعی است که مبارزه‌ها و تکاپو بر سر منافع و دستیابی به آنها، در آن شکل می‌گیرد.

میدان با اقلامی تعیین و تعریف می‌شود که محل منازعه و مبارزه هستند. کالاهای فرهنگی، تحصیل، اشتغال، زمین، قدرت، طبقه اجتماعی، منزلت یا هر چیز دیگری که ممکن است به درجات متفاوتی خاص و انضمامی باشند.

هر میدان به دلیل محتوای تعریف‌کننده خود، منطق متفاوت، ساختار ضرورت و مناسبات بدیهی انگاشته متفاوتی دارد که محصول و تولیدکننده عادت‌واره خاص همان میدان است. هر میدان منطق خاص خود را دارد و عاملان اجتماعی که جایگاه‌های خاصی را تعریف می‌کنند، می‌فهمند که چگونه باید در میدان رفتار کنند.

میدان برآیند تأثیر نیروهای مخالف بر یکدیگر است. این مفهوم متقاطع بودن است. چیزی که در میدان بر سر آن نزاع می‌شود افزودن منابع و سرمایه، از انواع مختلفی چون اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و نمادین است. سرمایه، هم روند و هم محصول میدان است.

هر قدر جامعه از لحاظ فناوری پیچیده‌تر و به لحاظ اجتماعی تمایز‌یافته‌تر باشد، میدان‌ها – یا خرده جهان‌های اجتماعی نسبتاً مستقل و خود مختار- بیشتری وجود خواهد داشت. حد و مرزهای میدان‌ها نا‌مشخص و در حال تغییر است[1].

در پهنه رسانه نیز یک میدان رسانه، یک عرصه مجازی است که کارکردی چندگانه دارد و نقش جدی در پهنه زندگی مدنی پیشرفته را ایفا می‌کند. میدان، به‌صورت توأم، محل ارتباط، قرار، دیدارها و گفتگوهای یک‌به‌یک، یک به چند و چند به چند است، و مکانی برای ملاقات با یکدیگر و تعامل، محسوب می‌شود. اطلاع‌رسانی و تبادل اخبار نیز در پهنه تمدن سایبری، عمدتاً در میدان‌های رسانه‌ای و مجازی اتفاق می‌افتد.

همچنین نظیر میدان‌های فیزیکی، میدان رسانه، عرصه‌ای برای کسب‌وکار است، و بخش مهمی از نیازهای جامعه سایبری، از طریق بازار و خریدوفروش، و عرضه خدمات، در عرصه میدان رسانه برآورده می‌شود. تقریباً تمام عرصه‌های کاربردی با کاربری عمومی یا اختصاصی، برای ادامه حیات خود، نیاز به حضور در عرصه میدان رسانه‌ها دارند (نمودار 2).

میدان خبری و ساختاری محوری آن

از یک منظر، سکوی فارس، یک ”میدان رسانه“ و بخصوص از نوع ویژه آن، یک (یا تعدادی) ”میدان خبری“ است؛ که تمام ویژگی‌های یک میدان را در بر دارد. یک میدان خبری، عرصه‌های مختلف زندگی را از منظر خبری، پیش روی مخاطبان گسترده می‌کند. افراد در پهنه میدان خبری، اخباری در زمینه نیازمندی‌های زندگی روزمره خود دریافت می‌کند.

درست است که این نیازمندی‌ها، از منظر خبری تأمین می‌شود، اما در فضای تمدن سایبری، خبر به معنای سرنخ دسترسی به منابع و خدمات محسوب می‌شود، و از این منظر یک میدان خبری، می‌تواند به‌عنوان تمهید دسترسی به خدمات و منابع در عرصه‌های مختلف زندگی محسوب شود (نمودار 3).

به‌این‌ترتیب، یک میدان خبری، می‌تواند به فضاهای دنیای مجازی نظیر متاورس و نظایر آن، نزدیک شود. به‌عنوان ‌مثال یک میدان خبری در عرصه یک صنعت، که افراد ذی‌نفع و مرتبط با آن صنعت در آن عضو می‌شوند، می‌تواند به نحوی تعامل اهالی این صنعت با یکدیگر را نیز تمهید کند. همچنین می‌تواند با کسب‌وکار مرتبط با آن صنعت ممزوج شده، و خریدوفروش و ارائه خدمات در آن صنعت، از پهنه این میدان به جریان بیفتد.

در واقع همان کاربردها و عرصه‌هایی که در یک میدان فیزیکی سنتی اتفاق می‌افتاد، و آن میدان، کارکردهای چندگانه داشته است، در یک میدان خبری نیز به نحو دیگری محقق شده، و افراد، طیف زیادی از نیازهای خود را در پهنه آن میدان برآورده می‌کند.

به‌این‌ترتیب، فارس می‌تواند چند (ین) میدان خبری در عرصه‌های مختلف را برای درگیری کردن طیف‌های وسیعی از آحاد جامعه، ایجاد کند. میدانهائی که عرضه کنندگان خبر در آن، خود فعالان آن حوزه هستند. (فکر می کنم اکنون مسئله تعریف کاربری در فارس جدید و امکان انتشار خبر توسط هر شخص به صورت مستقل، معنای دیگری هم برای خوانندگان محترم پیدا کرده باشد. در این مورد به تدریج در یادداشتهای بعدی، دقیقتر و بیشتر صحبت می کنیم).

نمونه دیگری از این میدان خبری را می‌توان در عرصه سلامت مثال زد. در میدان خبری عرصه سلامت، هم فعالان و متخصصان حوزه سلامت درگیر شده، و هم دریافت‌کنندگان خدمات در حوزه سلامت، از این میدان بهره می‌برند، و نیز سیاست‌گذاران، مجریان و نهادهای فعال در حوزه سلامت، از آن استفاده می‌کنند.

در این میدان هم اخبار مربوط به سلامت دریافت و مبادله می‌شود، هم اطلاع‌رسانی در مورد خدمات، هم بعضاً خدمات در مواردی نظیر مشاوره، هم اقداماتی نظیر کسب نظر دیگران در مورد یک مسئله، و ده‌ها کاربرد دیگر.

هر یک از میدان‌های خبری، می‌توانند ویژگی‌های متفاوتی داشته باشند و سازوکارها و بسترهای متفاوتی در آن، متناسب با نوع و کاربران و طیف و خصوصیات مسائل آن حوزه، داشته باشند.

میدان‌های خبری می‌توانند با توجه به حوزه‌ها و زمینه‌های تخصصی تعریف شوند، نظیر حوزه سلامت گرفته، تا حوزه تعلیم‌وتربیت، صنعت و نظایر آن. یا اینکه با توجه نوع کاربری و ویژگی‌های کاربران و خدماتی که در حوزه خبری ارائه می‌شود، تعریف شوند.

مثلاً میدان خبری عمومی، میدان خبری برای تعاملات اجتماعی خبری نظیر فارس من، میدان خبری برای تحلیل‌های تخصصی و زمینه‌ای نظیر پنجره، میدان خبری نوجوانان و نظایر آن، یا ترکیبی از این میدان‌های خبری در قالب یک ویژند(برند) خاص، متناسب با نوع خاصی از سلایق و نیازهای مخاطبان و اهداف میدان مذکور.

در مجموع یک سکو می‌تواند ویژگی‌های یک میدان خبری را داشته و بر اساس آن رفتار کند. یک سکو، بر اساس بافت میدان خبری خود، می‌تواند خبرهایی را منتشر کند، و کاربران خاص خود را نیز (از بین کاربران مخاطب فارس یا از بین همکاران فارس به عنوان تحریریه تخصصی) داشته باشد.

*****

ان شاء الله در یادداشتهای بعدی، در ابعاد دیگر ماهیت و معماری سکوی فارس، مبتنی بر مفهوم میدانهای خبری، صحبت می کنیم.

الحمد لله رب العالمین.

پی نوشت

[1]- بخش زیادی از مفاهیم میدان، مبتنی بر نظریه میدان پی یر بوردیو، و البته با برداشت و نگاهی آزاد و مستقل، توسط نویسنده حاضر، تبیین شده است. در این مورد از جمله نگاه کنید به (جمشیدیها و پرستش، 86)، (محمدی، 98)، (گلابی و دیگران، 94) و یادداشتهای دکتر اسماعیل شیرعلی.

منابع

(جمشیدیها و پرستش، 86). جمشیدیها، غلامرضا، پرستش، شهرام؛ دیالکتیک منش و میدان در نظریه عمل پی‏یر بوردیو؛ فصلنامه نامه علوم اجتماعی، دوره 30، شماره پیاپی 1677، اردیبهشت 1386.

(محمدی، 98). محمدی، فردین؛ دیدگاه بوردیو در باب میدان آموزش: فراسوی دیدگاه های تضاد و کارکردگرایی؛ فصلنامه پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت، دوره 9، شماره 1، شماره پیاپی 17، شهریور 1398.

(گلابی و دیگران، 94). گلابی، فاطمه، بوداقی، علی، علی پور، پروین؛ مروری تحلیلی بر تلفیق عاملیت و ساختار در اندیشه پیر بوردیو؛ دو فصلنامه پژوهشهای جامعه شناسی معاصر، دوره 4، شماره 6، خرداد 1394.

#تحول_خبرگزاری_فارس ،‌ #معماری_خبرگزاری_فارس ،‌ #تمدن_سایبری ،‌ #تحول_تمدنی ،‌ #فارس_جدید، #فارس_آینده،‌ #سکوی_فارس، #میدان_رسانه، #میدان_سایبری، #میدان_خبری.