صفحه عمومی کارگروه تحلیل شبکه عوامل گلوگاهی تحول نهادی نظام تعلیم و تربیتمرداد ۶, ۱۴۰۰

صفحه عمومی کارگروه

 تحلیل شبکه عوامل گلوگاهی[1] تحول نهادی[2] نظام تعلیم و تربیت

پیوندهای سریع

• توضیح اجمالی مسئله را در این فیلم مشاهده کنید:

• تبیین مفصل تر در https://ardavan-majidi.ir/webinar – بخش سلسله نشستهای “تحلیل معماری تحول نهادی نظام تعلیم و تربیت” که از 5/5/1400 اولین جلسه آن آغاز شده و ان شاء الله هر سه شنبه بخشی از مباحث ارائه خواهد شد. ورود به جلسه از آدرس فوق امکان پذیر است و فیلم و متن جلسه نیز بعد از جلسه در همانجا منتشر می شود.
• برای آشنا شدن با رویکرد، روش شناسی، و فضای کاری انجام شده در سایر حوزه ها، این مباحث را ببینید: https://ardavan-majidi.ir/category/planning/
• برای آشنا شدن با فضای دیدگاه اردوان مجیدی در حوزه تعلیم و تربیت، و نظام تعلیم و تربیت، این مباحث را ببنید: https://ardavan-majidi.ir/category/project/

1. بیان مسأله طرح

عوامل کلیدی[3] شکل دهنده نظام رسمی تعلیم و تربیت کنونی، از یک سو از ترکیب بندی برخی از رویکردهای نظری و عملی تعلیم و تربیت نشات گرفته، از سوی دیگر در چارچوب پاسخگوئی به ساخت و نیازهای نظام صنعتی باقی مانده، و در سوی سوم، در نهادینه شدن در بافت فرهنگی، اجتماعی و سازمانی جامعه و حاکمیت، و باورها و عادتها و هنجارهای آن، جریان یافته است.

این عوامل، زنجیره شبکه ای به هم پیوسته علت و معلولی  را ایجاد می کنند که بر هم تاثیر گذار بوده، و بافت پارادایم نظام تعلیم و تربیت کنونی را می سازند.

برای فهم نیازمندیهای تحول تعلیم و تربیت، و تحول نظام تعلیم و تربیت، و چگونگی تحقق این تحول، باید از سه منظر مذکور، اولا تحولات روشی و رویکردهای نظری و عملی شناسائی شود، و عوامل کلیدی آن تبیین شود، ثانیا تحولات نیازمندیهای جامعه و نظام اجتماعی کنونی در تمدن سایبری و تمدن اسلامی در حال شکل گیری، و عوامل کلیدی آن تبیین شود، و در سوی سوم عوامل کلیدی برای نهادینه شدن این تحول در بافت فرهنگی، اجتماعی و سازمانی جامعه و حاکمیت کنونی، تبیین شود.

عوامل تحولی نیز زنجیره شبکه ای به هم پیوسته ای را ایجاد می کنند، که پارادایم نظام تعلیم و تربیت آینده را تصویر می کنند.

با توجه به دو زنجیره عوامل کلیدی نظام کنونی و نظام مطلوب، عناصری از این زنجیره ها به عنوان عناصر گلوگاهی، سرزنجیره تاثیر گذاری بر سایر عوامل کلیدی تحول نهادی نظام تعلیم و تربیت محسوب می شود. شناسائی این عوامل، و ترسیم مدل تحول نهادی نظام تعلیم و تربیت، نقطه کلیدی در سامان یابی راهبردی تمام اقدامات تحولی در حوزه تعلیم و تربیت، و شکل گیری یک حرکت خودسازمانده نهادی برای این تحول است.[4]

2. توضیحات بیشتر

تحول آگاهانه نظام تعلیم و تربیت بدون در نظر گرفتن زنجیره شبکه ای علت و معلولی مسائل کلیدی و گلوگاهی، محقق نمی شود. بدون در نظر گرفتن آنها، پیشنهادات و تلاشهای ما اقدامات تک جانبه و غیر جامع خواهد بود، که همانند گذشته، زمان و منابع را تلف کرده، و نظام تعلیم و تربیت باز در جای قبلی خود خواهد ماند. عوامل کلیدی شکل دهنده نظام رسمی تعلیم و تربیت کنونی، از یک سو از ترکیب بندی برخی از رویکردهای نظری و عملی تعلیم و تربیت نشات گرفته، از سوی دیگر در چارچوب پاسخگوئی به ساخت و نیازهای نظام صنعتی باقی مانده، و در سوی سوم، در نهادینه شدن در بافت فرهنگی، اجتماعی و سازمانی جامعه و حاکمیت، و باورها و عادتها و هنجارهای آن، جریان یافته است. این عوامل، زنجیره شبکه ای به هم پیوسته علت و معلولی را ایجاد می کنند که بر هم تاثیر گذار بوده، و بافت پارادایم نظام تعلیم و تربیت کنونی را می سازند. برای فهم نیازمندیهای تحول تعلیم و تربیت، و تحول نظام تعلیم و تربیت، و چگونگی تحقق این تحول، باید از سه منظر مذکور، عناصر کلیدی و زنجیره علت و معلولی آنها شناسائی شود، و راهکارهای پیشنهادی مبتنی بر آن ارائه شود. عوامل تحولی نیز، زنجیره شبکه ای به هم پیوسته ای را ایجاد می کنند، که پارادایم نظام تعلیم و تربیت آینده را تصویر می کنند. شناخت این دو زنجیره عوامل کلیدی است که نگاه معماری گونه ای را به تحول ممکن می کند، و ما را از اقدامات تک جانبه و غیر جامع، حفظ می کند.

3. اهداف اصلی و فرعی طرح

• تکامل تحلیل مشخصه های نهادی نظام تعلیم و تربیت
• تکمیل گراف هم بندی مولفه های تحول نهادی نظام تعلیم و تربیت
• تکمیل معماری نظام تعلیم و تربیت و معماری گذار
• تکمیل روش شناسی معماری نظامهای کلان با رویکرد نهادی

4. اهمیت و ضرورت انجام این طرح برای کشور

تبیین و برنامه ریزی تحول یک نظام نظیر نظام تعلیم و تربیت یک کشور، همیشه موضوعی چالش زا و پیچیده بوده است. به صورت قاطع می توان گفت که تمام عزمها و اقدامات برای تحول، بیش از آنکه دچار مشکل سوء اجرا باشد، به دلیل مشکل در این تبیین و برنامه ریزی، دچار اختلال گردیده است. در حوزه نظام تعلیم و تربیت از یک سو تبیین صحیحی از ماهیت تحول و ابعاد آن و آنچه که باید رخ دهد انجام نشده است، توصیفاتی نظیر سند تحول بنیادین، به طرح آرمانها و ارزشهای کلی پرداخته، و سازوکارهای عملیاتی و ماهیت آنچه که باید ایجاد شود را تبیین نمی کند. و از سوی دیگر برنامه ریزی درستی نیر برای تحقق آن صورت نمی گیرد.

در صورتی این تبیین و برنامه ریزی می تواند به گونه موثری انجام شود، که اولا مبتنی بر یک معماری منسجم، و با مشخص کردن هم بندی مسائل در ابعاد مختلف نظام مذکور، و نیز تحول آن، به مسئله بپردازد. ثانیا، به تبیین ابعاد نهادینه شده نظام مذکور در بافت هنجارها و فرهنگ جامعه، و مبتنی بر پاسخ دادن به نیازهای جامعه بپردازد، و چگونگی همراهی جامعه در این نظام و تحول آن را به خوبی بشناسد. و ثالثا، ماهیت مسئله تعلیم و تربیت و تحول پارادایم آن را به خوبی فهم و تحلیل کند. در این طرح ضمن فراهم کردن بسترهای تحلیلی، به مشخص کردن برنامه تحول نهادی و سازوکارهای عملیاتی تحقق آن می پردازیم.

5. پژوهش‌ها و طرح‌های مشابه انجام شده در داخل یا خارج کشور

طی سالهای 1375 تا 1400، مطالعه این موضوع توسط ارائه کننده طرح انجام شده و ادامه دارد. کتاب نظام برتر، و کتاب گذار در بحران که در پاورقی به آنها اشاره شد، و مقالاتی که در وبگاه شخصی ارائه کننده طرح به اشتراک گذاشته شده است،  تبیین کننده ابعاد این مطالعه و خروجیهای آن تا کنون است. در حال حاضر آخرین خروجی این طرح در حال ارائه در قالب سلسله نشستهائی در پنجره تربیت فارس است، که اولین جلسه آن سه شنبه 5 مرداد 1400 برگزار شده و جلسات بعدی نیز ان شاء الله هر هفته برگزار می شود، که همه آنها (قبلی و بعدی) در بخش وبینار وبگاه شخصی، قابل مشاهده و دنبال کردن است.

تا کنون معماری نهادی نظام آموزشی و مدلهای تحول نهادی در سال 1386 و سالهای بعد از آن ارائه و تکمیل شده، و مطالعه و تکمیل مدلها در حال انجام است. در این طرح، به عنوان یک فاز از کل فعالیت انجام شده طی سالهای گذشته و ان شاء الله بعدی،  سعی در یک مرحله تعمیق و تکمیل طراحی های انجام شده و بررسی و تحلیل روائی و رفع نقائص آن داریم. ضمن آنکه در این کار به صورت همزمان سعی در تبیین و تدقیق روش شناسی مهندسی نظامهای کلان با رویکرد نهادی داریم.

ضمنا در کشور تعداد زیادی از طرحهای تحلیل نظام مسائل در نهادهای مختلف انجام شده و در حال انجام است، که بعضا قرابتهائی را با این طرح از نظر رویکرد و حوزه عمل دارد.

6. روش‌شناسی طرح

طرح مبتنی بر رویکرد معماری نهادی نظامهای کلان و مهندسی نهادی نظامهای اجتماعی، انجام می شود. روش شناسی چم (چارچوب و متدولوژی معماری نظامهای کلان) که توسط نگارنده طی دو دهه گذشته توسعه یافته است، مبنای روشی طرح محسوب می شود و مورد استفاده قرار می گیرد. توضیحات مبسوط تر در مورد چم و رویکرد مهندسی نظامهای کلان، در وبگاه نگارنده ارائه شده است.

7. چشم انداز طرح و امکان توسعه

توسعه طرح از نظر عمق، قطعا بعد از این فاز از طرح (در تداوم روند بیست ساله گذشته آن) کماکان وجود خواهد داشت. از نظر عرض، این رویکرد در سایر حوزه ها نیز قابلیت اجرا خواهد داشت. با توجه به اینکه حوزه تعلیم و تربیت تنها یکی از حوزه های درگیری نگارنده است، و حوزه های دیگر متعددی مبتنی بر این رویکرد وجود دارد (که توضیحات آن را می توانید در وبگاه نگارنده ملاحظه فرمائید)، هم یافته های این طرح قابل تعمیم و توسعه به حوزه های دیگر را داشته، و هم نخبگان درگیر در این طرح، بعضا قابلیت درگیر شدن در سایر حوزه ها را خواهند داشت.

8. زمانبندی اجرای طرح:

[1] – Critical Factors

[2] – Institutional

[3] – Key Factors

[4] – اطلاعات بیشتر در این زمینه، در برخی از نوشته‌های نویسنده متن، از جمله دو کتاب: ”اردوان مجیدی؛ نظام برتر، آینده آموزش و آموزش آینده؛ نشر ترمه، 1380“، و “اردوان مجیدی؛ گذار در بحران، تعلیم و تربیت در گذار به سمت نظام برتر؛ انتشارات خبرگزاری فارس، 1399″، و نیز سلسله یادداشتهائی که در یک سال اخیر در خبرگزاری فارس توسط نویسنده در ریشه یابی و کالبد شکافی مشکلات ماهوی تحول نظام تعلیم و تربیت، منتشر شده و می‌شود، و مقالات و سخنرانی‌های متعدد دیگر نگارنده رجوع کنید. اغلب این منابع از طریق وبگاههای https://ardavan-majidi.ir ،  http://irit.ir و http://maktabe-hekmat.ir و مجموعه وبگاهها و کانالها و گروههای مرتبط با آنها قابل دستیابی است.