نقش تفاوت های فردی در آموزش
توجه به تفاوت های فردی در ارائه آموزش‌ها امر بسیار مهمی است. در هر کلاسی، دانش آموزان از زمینه‌های مختلفی (دانش پیشین، وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانوادگی، فرهنگ و…) برخوردارند و همین، سبب به وجود آمدن تفاوت‌های منحصر به فرد در افراد می‌شود. بنابراین، هر دانش آموز ممکن است دانش جدید را به گونه‌ای متفاوت بیاموزد و بر عملکرد آن‌ها در کلاس تأثیر بگذارد.
درک تفاوت‌های یادگیرنده یک کار دشوار و حساس، اما بسیار ضروری است، به طوری که اطمینان حاصل شود که همه دانش آموزان فرصت موفقیت دارند. در این مقاله، به بررسی نقش تفاوت های فردی و راه‌های توجه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
جنبه‌هایی از تفاوت های فردی:
دانش آموزان دارای سطوح مختلفی از انگیزه، نگرش و عکس‌العمل نسبت به محیط‌های کلاسی و روش‌های آموزشی هستند. هرچه مربیان این تفاوت (انگیزه، نگرش و عکس العمل) بین دانش آموزان را بیشتر درک کنند، فرصت آنان برای یادگیری آنچه كه آموزش داده می‌شود بیشتر خواهد بود. سه مقوله که تأثیرات مهمی در آموزش و یادگیری دارند عبارت‌اند از:
- تفاوت در سبک‌های یادگیری دانش آموزان
- نگرش به یادگیری (علاقه یادگیرنده)
- سطح رشد فکری (آمادگی یادگیرنده).
سبک یادگیری به عنوان تفاوت های فردی
هر فردی سبک یادگیری مخصوص خود یا به عبارتی ترجیحات خاصی دارد. سبک یادگیری بیانگر این است كه هر فردی برای کسب دانش یا مهارت به روش متفاوتی نسبت به دیگران عمل می‌کند. این واقعیت، بیانگر این است كه ما نمی‌توانیم به همه یادگیرندگان با یک روش، آموزش‌ها را ارائه دهیم. هر معلمی برای اینکه آموزش اثربخشی داشته باشد ابتدا باید انواع سبک‌های یادگیری را بشناسد.
انواع سبک های یادگیری
دانش آموزان از راه‌های مختلف اطلاعات و دانش را کسب می‌کنند. بنابراین برای اطمینان از موفقیت همه دانش آموزان در مدرسه، آموزش باید متناسب با نیازها و ترجیحات دانش‌آموزان تنظیم شود.
هر فرد ممکن است از یک سبک یا تلفیقی از سبک‌ها در یادگیری بهره ببرد. در یک تقسیم‌بندی سبک‌های یادگیری به سه دسته تقسیم شده‌اند:
- سبک‌های شناختی: به روشی که شخص موضوع‌ها را درک می‌کند، اطلاعات را به خاطر می‌سپارد، درباره مطالب می‌اندیشد و مسائل را حل می‌کند گفته می‌شود.
- سبک‌های یادگیری عاطفی: در برگیرنده ویژگی‌های شخصیتی و هیجانی یادگیرنده مانند پشتکار، فعالیت فردی یا گروهی و پذیرش یا رد تقویت‌کننده‌های بیرونی است.
- سبک‌های یادگیری فیزیولوژیک: این سبک در برگیرنده واکنش فرد به محیط فیزیکی موثر بر یادگیری اوست. مانند ترجیح دادن مطالعه در شب و روز.
نگرش به یادگیری به عنوان تفاوت فردی
یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر یادگیری نگرش افراد به یادگیری می‌باشد. نگرش ارتباط مستقیمی با مفهوم انگیزش دارد که یكی از نكات بسيار مهم در جریان یادگیری است. اگر شاگرد انگیزه‌ای برای یادگیری نداشته باشد، به زحمت یاد خواهد گرفت. انگیزش به حالت‌های درونی فرد كه موجب هدایت رفتار او به سوی نوعی هدف می‌شود اشاره می‌كند كه مستقیماً از نگرش یادگیرنده نسبت به یک موضوع یا درس نشات می‌گیرد. بدین معنی كه اگر دانش آموز نگرش مثبتی به یادگیری یک موضوع داشته باشد انگیزه و علاقه وی نسبت به یادگیری افزایش خواهد یافت و بالعکس.
همانطور كه در ابتدای مقاله هم اشاره شد کسب دانش تحت تأثیر دانش قبلی دانش آموزان، علایق، عقاید، نحوه یادگیری و نگرش دانش آموزان در مورد خود و مدرسه قرار می‌گیرد. این عوامل می‌توانند به طور قابل توجهی بر وضعیت یادگیری فرد تأثیر بگذارند.
خانواده نیز بر روی نگرش یادگیرندگان نسبت به یادگیری تاثیرگذار است. خانواده‌ای که کودک را به آزمایش و کاوش در محیط تشویق می‌کند به احتمال زیاد در او نگرش مثبتی در مورد یادگیری ایجاد می‌کند.
آمادگی یادگیرنده به عنوان تفاوت فردی
یکی دیگر از اموری که معلم در جریان یادگیری باید در نظر داشته باشد اختلاف آمادگی در شاگردان است. آمادگی فرد یادگیرنده یکی از عوامل موثر در یادگیری است. فراگرفتن معلومات، عادات، مهارت‌ها و افکار و عقاید مستلزم این است که فرد یادگیرنده از لحاظ بدنی، عاطفی، اجتماعی و عقلانی رشد کافی داشته باشد.
با توجه به این اصل باید در ارائه محتوای درسی بر اساس میزان آمادگی یادگیرندگان اقدام کرد. این امر در نظریه‌های رشد مورد توجه زیادی قرار گرفته است به طوری كه بسیاری از صاحبنظران همانند پیاژه معتقدند نمی‌توان هر مطلبی را در هر سنی به یادگیرنده آموزش داد. به عنوان مثال مفاهیم انتزاعی و نمادها را نمی‌توان در سنین اولیه آموزش داد چرا كه یادگیرندگان هنوز به سطح تفکر انتزاعی نرسیده‌اند و یادگیری آن‌ها منوط به مفاهیم عینی است.
روش آموزش و تفاوت های فردی
هر معلمی بر اساس تجربه و دانش خود از روش خاصی استفاده می‌کند كه ممکن است با روش سایر معلمان متفاوت باشد. به عنوان مثال روش سخنرانی یکی از رایج‌ترین روش‌های تدریس است كه در آن نقش اصلی بر عهده معلم بوده و یادگیرندگان منفعل هستند. این بیانگر این است كه به همه یادگیرندگان به یک چشم نگاه می‌شود و تفاوت‌های آنان در نظر گرفته نمی‌شوند. اما همانطور که به تعداد معلمان روش‌های تدریس متفاوت وجود دارد، به تعداد یادگیرندگان هم روش‌های یادگیری وجود دارد.
حال سوال پیش می‌آید که معلمان می‌تواند از چه روش‌هایی در کلاس استفاده کنند؟ یا به عبارتی چگونه می‌توانند نیازهای همه یادگیرندگان را در نظر بگیرند؟ در ادامه به یکی از روش‌های کاربردی كه در آن هر فرد بر اساس نیاز و توانایی خود در برنامه درسی پیشرفت می‌کند پرداخته می‌شود. این روش، آموزش برنامه‌ای نام دارد.
استاد و شاگردی
در رویکرد استاد و شاگردی، مربی در نقش استاد و مرشد، هدایت کننده رشد یادگیرنده می‌باشد و با ایجاد انگیزه و ترغیب شاگرد، زمینه‌های تعالی همه‌جانبه او را فراهم می‌کند. این رویکرد یک روش موثر و کارآمد در فرایند آموزش مهارت‌های حرفه‌ای می‌شود.
قبل از ایجاد نهاد مدرسه افراد به تقلید از یک فرد ماهر یا دانا کارهای‌شان را انجام می‌دادند. همچنین والدین فرزندان خود را برای مدتی طولانی به استادی واگذار می‌کردند تا مهارت‌هایی را بیاموزد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به کتاب گذار در بحران نوشته اردوان مجیدی مراجعه کنید.
آموزش برنامه‌ای روشی برای در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی
آموزش برنامه‌ای روشی است كه در آن محتوای درسی به صورت منظم طراحی شده و هر یادگیرنده می‌تواند بر اساس توانایی و نیاز شخصی از محتوا استفاده کند. عبور از هر مرحله نیازمند عبور از مرحله قبلی است. در این آموزش نیازی نیست همه یادگیرندگان با یک سرعت مشخص پیش بروند، یادگیرندگانی كه توانایی‌هایی بالاتری نسبت به همسالان خود دارند با سرعت بیشتری به جلو حرکت کرده و یادگیرندگانی كه نیاز به زمان بیشتری جهت یادگیری مطالب دارند می‌توانند بر اساس سرعت شخصی پیشرفت کنند.
بر اساس آموزش برنامه‌ای در هر نوبت، توجه دانش آموزان روی میزان کمتری از مطالب درسی متمرکز می‌شود. دانش آموزان با دریافت فوری بازخورد، تقویت می‌شوند و می‌توانند اشتباهاتشان را اصلاح کند.
روش‌های تولید آموزش برنامه‌ای
آموزش برنامه به دو صورت خطی و شاخه‌ای ارائه می‌شود. در شکل خطی یادگیرندگان باید تمام مراحل را در یک سیر خطی بگذرانند تا به هدف نهایی برسند، در حالی كه در شکل شاخه‌ای یادگیرندگان بر اساس پاسخ‌هایشان به مراحل بعدی هدایت می‌شوند.
به عنوان مثال در صورتی كه یادگیرنده‌ای در مرحله‌ای با مشکل مواجه شود اطلاعات بیشتر در آن زمینه به وی ارائه یا به سایر مراحل جهت یادگیری بیشتر هدایت می‌شود.
پایان سخن…
در نظر گرفتن ترجیحات یادگیری فردی، علایق، آمادگی و تفاوت‌های فرهنگی-جنسیتی که نشان‌دهنده تنوع در رفتار و انگیزه دانش‌آموزان می‌باشد و ممکن است، به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر عملکرد دانش آموز تأثیر بگذارد.
بنابراین معلمان باید به تحقیق بپردازند و علاوه بر ارزیابی‌های معمول، با استفاده از نظرسنجی و سایر ابزارها، روش‌های مختلفی را برای تشخیص و جمع آوری هرچه بیشتر اطلاعات در مورد سبک‌های یادگیری و سایر تفاوت‌های فردی دانش آموزان خود، پیدا کنند.
علاوه بر روش‌های استاد و شاگردی و آموزش برنامه می‌توان از روش یادگیری چند سطحی نیز جهت در نظر گرفتن تفاوت های فردی استفاده کرد كه در مقاله‌ای مستقل به آن پرداخته شده است.
