بسته یادگیری رویکردی نوین در آموزشآبان ۶, ۱۳۹۹

بسته یادگیری چیست؟

بسته یادگیری یکی از نوآوری‌هایی است که در تقویت پیشرفت یادگیری دانش آموزان نقش مهمی دارد، زیرا ترکیبی از چند رسانه‌ای و ابزاری مفید برای معلمان است تا دانش و تجربه خود را به صورت دقیق منتقل كنند. 

با کمک بسته یادگیری، این امكان برای معلمان فراهم می‌شود كه بر اساس تفاوت های فردی‌شان به فعالیت‌های یادگیری بپیوندند و دانش آموزان هم یادگیری را به صورت جداگانه یا گروهی تمرین کنند. 

بسته یادگیری معمولاً از اهداف دوره، محتوا و تجربه‌های مرتبط یادگیری تشکیل می‌شود. همچنین، از یادگیرندگان برای یادگیری مداوم پشتیبانی می‌کند. بنابراین، با استفاده از بسته یادگیری، پیشرفت تحصیلی بیشتری رخ می دهد. 

تعریف‌های زیادی برای بسته یادگیری وجود دارد که یکی از تعاریف آن عبارت است از: ابزاری برای خودیادگیریِ یادگیرندگان كه شامل كارت دستورالعمل، کارت فعالیت، کارت محتوا، کارت تمرین، برگه کار و آزمون و پاسخنامه‌ها می‌شود.

بسته یادگیری به مطالب مختلف یادگیری اشاره دارد که در کنار هم جمع شده‌اند و هدف آن‌ها این است که یادگیرندگان به طور موثر یاد بگیرند. نام‌های دیگری که برای بسته های یادگیری است شامل چندرسانه‌ای، بسته آموزشی، کیت‌های آموزشی، پکیج‌های آموزشی می‌شود.

پکیج‌های آموزشی در ساده‌ترین شکل آن، یک جزوه یا یک کتاب است. اما در شکل مفصل‌تر آن می‌تواند شامل چند منبع آموزشی به شکل‌های مختلف باشد.

بسته می‌تواند به صورت الکترونیکی (مثلا در قالب یک لوح فشرده – در مورد محتواهایی که به صورت الکترونیکی ذخیره شده‌اند)، به صورت کاغذی (مثلا کتاب، جزوه، اسلاید، برگه‌های تمرین و آزمون یا متون دیگر)، یا به صورت فیزیکی (مثلا ابزارها یا بازی‌های کمک آموزشی)، در اختیار شاگردان قرار گیرد.

مزایای استفاده از بسته های یادگیری (چرا بسته یادگیری؟)

هر بسته یادگیری سندی است شامل تمام موارد لازم برای دستیابی مستقل دانش آموزان به یک یا چند هدف آموزشی. با استفاده از این بسته‌ها، دانش آموزان می‌توانند بخش زیادی از آموزش خود را به عهده بگیرند و در صورت نیاز از راهنمایی‌های معلم استفاده کنند. استفاده از بسته یادگیری مزایای بسیاری دارد که برخی از آن‌ها به شرح زیر هستند:

توجه به استعداد و تفاوت های فردی شاگردان

اغلب معلمان نسبت به کارایی روش‌های سنتی آموزش تردید دارند و نارضایتی خود را ابراز داشته‌اند. این نارضایتی تا حدودی به خاطر وجود تفاوت‌های فردی بین دانش آموزان است.

“حتما دانش آموزانی دارید که توان و سرعت یادگیری بیشتری نسبت به میانگین کلاس دارند و برعکس، دانش آموزانی که از توان پایین تری برخوردارند. طبیعتا نوع و میزان خوراک آموزشی مورد نیاز این دو گروه و البته گروه بزرگتر، متوسط کلاس متفاوت است. محتواهای موجود در بسته های یادگیری این امکان خاص را برای شما فراهم می‌کند که به دانش آموزان با توان یادگیری متفاوت خوراک آموزشی متناسب عرضه کنید.” (برگرفته از کتاب گذار در بحران)

تفاوت های فردی حداقل از دهه 1920 مورد توجه بسیاری از صاحبنظران تربیتی واقع شده است. در این سال‌ها با اجرای آزمون‌های مختلف، به وجود اختلاف بهره هوشی در بین دانش آموزان پی بردند. طبیعی است وجود تفاوت‌های فردی، در روش‌های سنتی و معمول، کار معلم و مربی را بسیار پیچیده و مشکل می‌سازد. بنابراین بسته یادگیری سبب تسهیل کار معلم و توجه به موارد مذکور می‌شود.

رشد استقلال در عمل و یادگیری

یکی از وظایف معلمان تهیه وسایل یادگیری برای دانش آموزان و کمک به آن‌ها در دستیابی به اطلاعات مورد نیاز برای یادگیری مستقل است. شاگردان با کمک بسته یادگیری، روش آموختن مستقل را یاد می‌گیرند؛ یعنی روش یاد گرفتن را یاد می‌گیرند (چگونه یاد گرفتن در مقابل چه چیزی یاد گرفتن) و این خود یکی از هدف‌های مهم آموزشی است كه یادگیرندگان را برای زندگی واقعی و حل مسائل آماده می‌کند.

رشد مهارت‌های مطالعه

با توجه به اینکه یادگیرندگان بنابر علاقه شخصی موارد لازم را انتخاب و مطالعه می‌کنند انگیزه بیشتری دارند. معمولاً معلمان و دانش آموزان انتظار دارند وقتی در مدرسه یا منزل به تنهایی کار می‌کنند، بیشتر یاد بگیرند. این هدف با استفاده از بسته یادگیری تحقق می‌یابد و دانش آموزان می‌توانند معلومات زیادتری کسب کنند. 

کسب معلومات بیشتر، رضایت از فعالیت‌های آموزشی را فراهم می‌کند. بر اثر ادامه فعالیت، دانش آموز به مطالعه عادت می‌کند. استمرار این عمل هم عادت به مطالعه را در او تقویت خواهد کرد.

پیشرفت بر اساس توان فردی

با استفاده از بسته یادگیری دانش آموزان می‌توانند محتوا را با توجه به توان خود و زمانی که در اختیار دارند، هر چند بار که نیاز باشد، مطالعه کنند. امتیاز این روش آن است که پیشرفت و درجه یادگیری یک دانش آموز هیچ ارتباطی با کار سایر همکلاسی‌های وی ندارد و هرکس بر اساس توانایی‌های خود پیشرفت می‌کند.

صرفه جویی در زمان

نیاز شما را به محتواهای آموزشی برای آموزش و تدریس، ارائه تمرین و ارزیابی دانش آموزان در هر یک از موضوعات درسی کاملاً برطرف می‌کند و شما زمان بیشتری برای انجام کارهای مهم‌تر به دست می آورید.

اگر از روش‌های نوین آموزشی همچون کلاس معکوس استفاده می‌کنید، این تجربه را داشته‌اید که در فرایند اجرای کلاس معکوس تهیه محتوای آموزشی مناسب و نیز تهیه‌ی تمرین و آزمون به انرژی و زمان زیادی نیاز دارد. در بسته های یادگیری برای هر موضوع درسی ده‌ها محتوای آموزشی چندرسانه ای و تمرین و آزمون وجود دارد.

اگر محتوای آموزشی مورد نیازتان را خودتان تولید می‌کنید به تجربه دریافته‌اید که ۵۰ درصد از زمان و انرژی‌تان برای تولید محتوا باید صرف جمع آوری محتوا شود.

بسته یادگیری در رویکرد حکمت

محتوایی که نقش خود آموز را برای شاگرد داشته باشد، چگونه خواهد بود؟ اگر نگاه خودآموزی، برای شاگردان جا افتاده باشد، تقریبا هر محتوایی می‌تواند در یادگیری به شکل خودآموز استفاده شود. اما در شکل معمول، لازم است محتوای آموزشی خودآموز خصوصیات مخصوص به خود را داشته باشند. 

یک بسته آموزشی می‌تواند شامل بخش‌هایی باشد که باید مطالعه شود، فیلم‌هایی که باید دیده شوند، تمرین‌ها و آزمون‌هایی که باید انجام شوند، و کارهایی که باید انجام شوند (مثل تمرین ورزشی خاص، یا ساختن یک وسیله خاص).

با توجه به رواج فراگیر و روزافزون بسترهای الکترونیکی اعم از رایانه، تبلت یا گوشی‌های هوشمند، بسته‌های آموزشی بیشتر به صورت الکترونیکی آن تصور می‌شوند. معمولا شکل الکترونیکی آن، به صورت کاغذی هم در مورد متون و اسلایدها، قابل تبدیل است. 

اما امروز وقتی از کلاس معکوس صحبت می‌شود، معمولا فکرها به سمت فیلم ضبط شده معلم می‌رود. آیا محتوا فقط فیلم است؟ آن‌هم فیلم توضیحات ضبط شده خود معلم یا معلم دیگر؟ قطعا خیر! 

در شکل الکترونیکی آن، یک بسته می‌تواند شامل عناصر مختلفی باشد. از جمله فیلم مستند، فیلم داستانی یا سینمایی (مثلا در حوزه تاریخ)، فیلم توضیحات معلم یا یک کلاس درس (که معمول است)، متن توضیحات، مقاله، بخش‌هایی از کتاب، مجله، اسلاید، تصویر، بازی آموزشی، نرم افزار و ابزار (نظیر نرم افزارهای شبیه ساز، مثلا شبیه ساز آزمایش فیزیک)، یک ابزار بازی (مثلا یک پازل یا چیدنی یا قطعه‌های آهنربایی)، یک ابزار آموزشی (مثلا یک کیت مدار الکترونیکی) و نظایر آن. 

محتواهایی که شاگردان از طریق آن می‌توانند خودیادگیری داشته باشند، بسیار زیاد است، و فیلم کلاس درس فقط یکی از آن‌ها است. اتفاقا در خودیادگیری عمیق، فیلم توضیحات معلم یکی از ضعیف‌ترین آن‌ها است؛ چون در آن مستقیما موضوع توضیح داده می‌شود، در حالی که در یادگیری عمیق، خود شاگرد باید موضوع را کشف کند. 

مربی می‌تواند یک بسته را به شاگردان بدهد و از آن‌ها بخواهد که تا زمان مشخصی آن را مشاهده، مطالعه، و تمرین‌ها و کارهای آن را انجام داده، و در کلاس برای فعالیت‌های بعدی حاضر باشد.

تجربه موسس رویکرد حکمت در زمینه استفاده از بسته یادگیری

در ادامه تجربه مدرسه حکمت در زمینه استفاده از بسته‌های یادگیری را معرفی خواهیم کرد. در این مدرسه تمام موضوعات کتاب های درسی دسته بندی شده و بسته‌های الکترونیکی مربوط به هر یک تهیه شده‌اند. می‌توانید این بسته‌ها را در سایت حکمت بازار ملاحظه کنید.

رویکرد مدرسه‌ای حکمت عبارتی آشنا برای مدارس و فعالان پیشرو در حوزه تعلیم و تربیت کشور است. این رویکرد را همه با نام اردوان مجیدی می‌شناسند. پژوهشگری که بیش از دو دهه در معماری نظام آموزشی و الگوهای برنامه درسی و نظام مدرسه‌ای فعال بوده است.

 رویکردی که او با عنایت و یاری خداوند متعال طراحی کرده، فصل نوینی را پیش روی مدارس کشور باز می‌کند. طراح این رویکرد ضمن سال‌ها مطالعه، هشت سال در محیط عملی و واقعی مدرسه حکمت در بابلسر، با ابعاد اجرائی و عملیاتی رویکرد دست و پنجه نرم کرده است؛ و پس از این دوران تجربه زیسته، هم اکنون پژوهش ابعاد نظری، توسعه بسترهای آن، و اشاعه و آموزشی آن، به صورت وسیعی در جریان تداوم و تکامل است.

 تعداد زیادی از مدارس هم اکنون هر یک به اندازه خود و هر یک از زاویه‌ای، رویکرد مدرسه حکمت را دنبال می‌کنند و از سازوکارهای آن استفاده کرده و از آن الگو یا ایده می‌گیرند.

این رویکرد در بین رویکردهای پیشرو، برخلاف بسیاری از آن‌ها که تک بعدی و تک ساحتی هستند، رویکردی جامع است، و به ابعاد و ساحت‌های مختلف تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان و جوانان می‌پردازد. همچنین این رویکرد، انعطاف پذیری بالائی داشته و این امکان را دارد که در شرایط مختلف محیطی، امکانات، نیازها، فرهنگ‌ها و حتی دیدگاه‌ها نسبت به تعلیم و تربیت، امکان بروز پیدا کند؛ به صورتی که مدارسی با دیدگاه‌های متفاوت و فضا و شرایط مختلف، می‌توانند در حد خود از این رویکرد بهره برده و با بسترهای آن انسجام یابند.

 بسته های آموزشی و دوره های تربیت مربیان

بر اساس این رویکرد، دوره‌های تربیت مربیان و کادر مدرسه طراحی، به صورت بسته‌های آموزشی آماده شده و در حال تکامل دائمی است. بر اساس این دوره‌ها، مسیرهای آموزشی تربیت مربیان و کادر مدرسه، در قالب یک نقشه آموزشی مشخص شده است، که مدارس و مربیان می‌توانند بر اساس این نقشه، مسیر آموزشی مشخصی را با اخذ و انجام بسته های آموزشی دنبال کرده، و سیر آموزشی مناسبی را به صورت دائمی داشته باشند.

 در حال حاضر بسته‌های آموزشی آماده شده، سیر یادگیری حدود ۱۰ الی ۱۵ ساله آموزش اولیه و ضمن خدمت کادر مدرسه را تامین می‌کند؛ و ان شاء الله در آینده نزدیک این منابع تا ۳۰ سال آموزش دائمی را پوشش خواهد داد. این منابع و مسیر آموزشی برای موسسان، مدیران، مربیان، معلمین، سایر کادر مدرسه، و خانواده‌ها، در نظر گرفته شده و قابل استفاده است.

 این بسته‌ها می‌تواند به صورت مستقل توسط کادر و خانواده‌ها اخذ و انجام شود، یا توسط سرمربیان با توجه به مسیر آموزشی مشخص در نظر گرفته شده به صورت استاد و شاگردی، به آن‌ها ارائه شود. علاوه بر آن مجموعه‌ای از کارگاه‌های آموزش مربیان و کادر مدرسه نیز در نظر گرفته شده، که توسط مجموعه‌های مجرب آموزش مربیان شبکه پشتیبانی حکمت، طبق درخواست مراکز آموزشی، برای آن‌ها برگزار می‌شود.

 

بسته‌های آموزشی شاگردان

با توجه به رویکرد کلاس معکوس، بسته‌های آموزشی‌ که هم توسط شاگردان به صورت مستقیم برای یادگیری مفاد آموزشی کتاب‌های درسی قابل استفاده است، و هم توسط معلمان برای استفاده در کلاس درس و نیز تدریس به شیوه کلاس معکوس آماده است. این بسته ها برای تمام مباحث پایه های اول تا نهم آماده شده است.

معلمان معمولاً در کلاس خود بارها تجربه کرده‌اند که شاگردی نکته‌ای را می‌پرسد که مربوط به سال‌های بالاتر است. پاسخ معمول به سوال این شاگرد آن است که ”هنوز آن را نخوانده‌ایم، در سال چهارم می‌خوانید“. در صورتی که موضوع الان برای شاگرد مطرح شده است. 

در کلاس سوم با بچه‌ها یک فیلم مستند در مورد نقش قارچ‌ها در فساد مواد غذایی را می‌دیدیم، که به نحوی مرتبط با موضوع درس نگهداری از مواد غذایی بود. در فیلم از نقش قارچ در تجزیه مولکول‌های سنگین به سبک صحبت شد. بچه‌ها از مفهوم مولکول سوال کردند و با هم کمی در این زمینه صحبت کردیم؛ بدون اینکه ترسی از این داشته باشیم که این موضوع را در کلاس فلان می‌خوانید و هنوز نخوانده‌اید ‌و … اصولا در مدرسه حکمت منع از یادگرفتن موضوعات پایه‌های بالاتر نمی‌شود. حتی در این بحث ما در مورد مولکول و اتم، اگر کمی بچه‌ها بیشتر پیگیر هم می‌شدند، شاید بسته آموزشی که در این زمینه در پایه هفتم وجود دارد را به عنوان مطالعه آزاد، در اختیار بچه‌ها قرار می‌دادم (مثلا از طریق سامانه بسته را برای‌شان می‌فرستادم). 

شاید بزرگترین معضل رویکرد کتاب های درسی، همین باشد که تمام حرف‌های نوشته شده در آن باید توسط شاگرد خوانده و در ارزیابی عینا جواب داده شود. مهمترین چیزی که علاقه بچه‌ها را به یادگیری در مدرسه از بین می‌برد همین موضوع است؛ وگرنه بچه‌ها ذاتا به یاد گرفتن علاقه دارند. اگر ما با بسته‌ها هم همین کار را بکنیم، یادگیری مستقل بچه‌ها را نابود کرده‌ایم. بسته یک میدان برای یادگیری حول یک موضوع است. این که گفتم حول یک موضوع، یعنی ممکن است در مطالب بسته، مطالب غیر از آن موضوع ولی مرتبط با موضوع هم وجود داشته باشد. 

اول از همه باید این انتظارمان را که بچه‌ها تمام مطالب بسته را مطالعه کنند، از سر بیرون کنیم. اصولا حجم مطالب بسته‌ها معمولا آنقدر هست که شاگردان نمی‌رسند که همه مطالب آن را مطالعه کنند. مثل این می‌ماند که شاگردی را به کتابخانه بفرستیم و انتظار داشته باشیم تمام کتاب‌های کتابخانه را بخوانند. بسته یک کتابخانه است در یک موضوع مشخص. به شاگرد اطلاعاتی در زمینه مختلف در آن موضوع می‌دهد. شاگرد یاد می‌گیرد با شنا کردن در مطالب بسته، موضوعات مناسب و مرتبط با موضوع و مورد علاقه و نیاز خود را شناسایی و مطالعه کرده و بتدریج دیدگاه خود را در مورد آن موضوع شکل دهد. 

به همین دلیل است که شاگردی ممکن است با مطالب یک بسته یک مجموعه اطلاعات کسب کند، و شاگرد دیگر، اطلاعات دیگری را از همان بسته کسب نماید. ما با این کار تفکر شاگردان را صلب نمی‌کنیم، و به آن‌ها اجازه می‌دهیم خودشان فکر کنند، خودشان کشف کنند و خودشان به نتیجه برسند. به جای مجبور کردن شاگرد در یک گردونه همگرای فکری، سعی می‌کنیم شاگردان را در میدان واگرای تفکر درگیر کنیم، که ذهن او را خلاق، کاوشگر و مکتشف تربیت کند. چیزی که متاسفانه تفکر کتاب درسی و دروس رسمی آموزش و پرورش بر خلاف آن عمل می‌کند و بلای جان تفکر و خلاقیت کودکان ما شده است.

اگر موضوعاتی را که شاگردان باید یاد بگیرند (به واسطه قرار داشتن در موضوعات ضروری کتاب‌های درسی) یا تمایل دارند یاد بگیرند (با دغدغه و علاقه شخصی)، در قالب بسته‌هایی عرضه کنیم و شاگردان به صورت گروهی یا فردی بتوانند بسته‌ها را گرفته، مطالعه، مشاهده و اجرا کنند؛ و بعد در جلسه کارتمرین با حضور مربی خود تمرین‌های آن را انجام دهند، وقتی یک شاگرد یا یک گروه یک بسته را تمام کرد، می‌تواند سراغ بسته دیگر برود.

در چنین شرایطی ممکن است یک شاگرد در هفته 4 بسته ریاضی را بگذراند و شاگرد دیگر در همان هفته 2 بسته ریاضی را. ممکن است در همان هفته شاگرد اول 2 بسته علوم تجربی را بگذارند و شاگرد دوم 5 بسته را. به این ترتیب هر کس در هر زمینه‌ای که توان و استعداد و علاقه بیشتری دارد، با سرعت بیشتری جلو می‌رود. حال اگر بسته‌های کتاب درسی تمام شد چه؟ اشکالی ندارد! بسته‌های کتاب‌های درسی سال‌های بعد و موضوعات حاشیه‌ای هم وجود دارند. شاگردان می‌توانند به آن‌ها وارد شوند.

در نهایت..

آموزش‌های رایانه‌ای براساس راهبرد‌های آموزشی می‌توانند بسیار مؤثر باشد. پیشرفت‌های اخیر، در زمینه نرم‌افزارهای آموزشی رایانه‌ای، از نظر کمی و کیفی بسیار شگرف است. استفاده از بسته‌های یادگیری گامی در جهت تحقق یادگیری چندسطحی است كه هر یادگیرنده‌ای متناسب با توان و دانش خود در فرایند آموزش حرکت کند و به اهداف خود برسد. 

همانطور كه ذكر شد بسته یادگیری مزایای زیادی مانند توجه به تفاوت های فردی، رشد استقلال در یادگیری، عادت به مطالعه و صرفه جویی در زمان دارد.

در این مقاله همچنین رویکرد حکمت و تجربه استفاده از این بسته‌ها معرفی شد. این بسته‌ها شامل بسته های مربیان و شاگردان هستند كه از طریق سایت حکمت بازار قابل دسترس هستند.